ਮਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਰਹੱਦਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ

ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦਾ ਬਹਾਦਰ ਪੁੱਤ ਆਨਰੇਰੀ ਕਪਤਾਨ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ  

ਸਿੱਕਮ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਸੂਬਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਾਥੂ ਲਾ ਪਾਸ ਸਿੱਕਮ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ 14,140 ਫੁੱਟ 'ਤੇ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਦਰਾ ਹੈ। ਨਾਥੂ ਲਾ ਪਾਸ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਲਈ ਰਣਨੀਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਅੱਜ ਵੀ ਭਾਰੀ ਬਰਫਬਾਰੀ, ਤਾਪਮਾਨ -25 ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਹਵਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪਾਸ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਸਾਲ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਿੱਕਮ ਦੀ ਯਾਤਰਾ 'ਤੇ ਸੀ ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਮੈਨੂੰ ਨਾਥੂ ਲਾ ਪਾਸ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਵੀ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ। ਉੱਥੋਂ ਅਸੀਂ ਬਾਬਾ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਗਏ। ਬਾਬਾ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਕੋਈ ਟਕਸਾਲੀ ਬਾਬਾ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਦੇ ਬਾਬੇ ਹਨ। ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹਾਦਰ ਸਿਪਾਹੀ ਸੀ। ਅੱਜ 30 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਆਨਰੇਰੀ ਕਪਤਾਨ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਨ ਹੈ।

ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 30 ਅਗਸਤ, 1946 ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਸਦਰਾਣਾ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ 12 ਫਰਵਰੀ 1966 ਨੂੰ  ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਦੀ 23ਵੀਂ ਬਟਾਲੀਅਨ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਹੋਇਆ। ਇਸੇ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ 4 ਅਕਤੂਬਰ 1968 ਤੱਕ ਨਾਥੂ ਲਾ ਪਾਸ ਵਿਖੇ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ

1968 ਦੇ ਇਸ ਦਿਨ, ਸਿਪਾਹੀ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਖੱਚਰਾਂ ਦੇ ਕਾਫ਼ਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬਟਾਲੀਅਨ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਟੁਕੂ ਲਾ ਤੋਂ  ਡੋਂਗਚੂਈ ਲਾ ਤੱਕ ਲੈ ਕੇ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਕਾਫ਼ਲਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਹ ਤਿਲਕ ਕੇ ਇੱਕ ਨਾਲੇ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ  ਤੇਜ ਵਹਾਅ ਉਸਦੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਦੋ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੇਠਾਂ ਲੈ ਗਿਆ। ਫੋਜ ਨੇ ਸਿਪਾਹੀ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਨਤੀਜਾ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲਿਆ। ਪਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਸਾਥੀ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਨੂੰ ਇਸ ਦੁਖਦਾਈ ਘਟਨਾ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਲਾਸ਼ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸੁਪਨੇ ਉਪਰੰਤ ਉਸ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਮਿਲੀ ਅਤੇ ਫੌਜ ਨੇ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦਾ  ਪੂਰੇ ਫੌਜੀ ਸਨਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਸਸਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਸਾਥੀ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਉਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਲਈ ਇੱਕ "ਸਮਾਧੀ" ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਯੂਨਿਟ ਨੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰਦਿਆਂ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਮੌਜੂਦਾ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 9 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਇੱਕ "ਸਮਾਧੀ" ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ।

ਨਵੰਬਰ 1982 ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਇਕ ਨਵਾਂ ਮੰਦਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਸਿਪਾਹੀ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਣ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਹੁਣ ਬਾਬਾ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਾਬਾ ਹਰਭਜਨ ਅਸਥਾਨ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਪਾਣੀ ਬਿਮਾਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਬਿਮਾਰ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇਹ ਪਾਣੀ ਬਿਮਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਾਬਾ ਹਰਭਜਨ ਚੀਨ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ 14000 ਫੁੱਟ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਉੱਤੇ ਪੁਆਇੰਟ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨਾਥੂ ਲਾ ਬ੍ਰਿਗੇਡ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਮਲੇ ਦਾ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਦਾ ਅਗਾਊਂ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਮੰਦਿਰ ਵਾਲੀ ਥਾਂ 'ਤੇ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿਚ ਬਾਬਾ ਹਰਭਜਨ ਦਾ ਦਫ਼ਤਰ ਅਤੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਕਮਰਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਲਿਵਿੰਗ ਰੂਮ ਵਿੱਚ ਵਰਦੀ, ਪਾਲਿਸ਼ ਕੀਤੇ ਜੁੱਤੇ, ਚੱਪਲਾਂ, ਯਾਦਗਾਰੀ ਚਿੰਨ੍ਹ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੋਟੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਪਲੰਗ ਬਿਸਤਰੇ ਉੱਪਰ ਤਸਵੀਰ ਰੱਖੀ ਗਈ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਹਰਭਜਨ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਇਹ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਕੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ ਬਿਸਤਰੇ ਦੀ ਚਾਦਰ ਇਕੱਠੀ ਹੋਈ ਅਤੇ ਜੁੱਤੇ ਚਿੱਕੜ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਦਾ ਸੰਚਾਲਨ ਨੰਗੇ ਪੈਰੀਂ ਨੇੜਲੇ ਫੌਜੀ ਯੂਨਿਟ ਦੇ ਵਰਦੀਧਾਰੀ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਾਬੇ ਦੀਆਂ ਜੁੱਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਲਿਸ਼ ਕਰਨਾ, ਵਰਦੀਆਂ ਦੀ ਸਫਾਈ ਕਰਨਾ, ਉਸ ਦਾ ਬਿਸਤਰਾ ਬਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਬੈੱਡ ਰੂਮ ਅਤੇ ਦਫਤਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਉਸ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਰੱਖਣਾ।

ਹਰ ਸਾਲ 11 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ, ਇੱਕ ਜੀਪ ਬਾਬਾ ਹਰਭਜਨ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਸਮਾਨ ਨਾਲ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ, ਨਿਊ ਜਲਪਾਈਗੁੜੀ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੋਂ ਇਸਨੂੰ ਰੇਲਗੱਡੀ ਰਾਹੀਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਦੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਕੂਕਾ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਸਾਲ ਬਾਬੇ ਲਈ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰਾਖਵਾਂਕਰਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਸਾਲ ਉਸਦੇ ਜੱਦੀ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਇੱਕ ਸੀਟ ਖਾਲੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਸਿਪਾਹੀ ਬਾਬੇ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਘਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਨਾਥੂ ਲਾ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਰਕਮ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪਿੰਡ ਅੱਜ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਪਹਿਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੀ ਭਰਤੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ 8% ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿਰਫ 2% ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਫਸਰਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਨ। ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵੱਲੋਂ 2021 ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਗਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 89,088 ਸੀ।

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅਤੇ ਬਾਹਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਰਹੇ ਹਨ।

ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਪੁੱਤਰਾਂ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਕਵਿਤਾ ਯਾਦ ਆਉਂਦੀ ਹੈ:
ਖੁਸ਼ ਰਹੋ ਅਹਲ-ਏ-ਵਤਨ ਹਮ ਤੋ ਸਫਰ ਕਰਤੇ ਹੈਂ, 
ਹਮ ਭੀ ਆਰਾਮ ਉਠਾ ਸਕਤੇ ਥੇ ਘਰ ਪਰ ਰਹਿ ਕਰ, 
ਹਮਕੋ ਭੀ ਪਾਲਾ ਥਾ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਨੇ ਦੁਖ ਸਹਿਕਰ, 
ਵਕ‍ਤ-ਏ-ਰੁਖਸਤ ਉਨ੍ਹੇ ਇਤਨਾਂ ਭੀ ਨਾ ਆਏ ਕਹਿ ਕਰ, 
ਗੋਦ ਮੇਂ ਆਂਸੂ ਜੋ ਟੱਪਕੇ ਕਭੀ ਰੁਖ ਸੇ ਬਹਿਕਰ ।

ਲੇਖਕ:
ਹਰਜੋਤ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ
ਡਾਇਰੈਕਟਰ-ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਾਬ ਟੈਕਨੀਕਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ
9854800075
harjotsidhu46@gmail.com