ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਡਾ: ਅੰਬੇਡਕਰ ਨੇ ਮਨੁਸਮ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਸਾੜਿਆ ਸੀ ?

 25 ਦਸੰਬਰ ਬਹੁਜਨਾਂ ਲਈ "ਮਨੁਸਮ੍ਰਿਤੀ ਦਹਨ ਦਿਵਸ" ਵਜੋਂ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦਿਨ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ "ਸਮਾਨਤਾ ਦਿਵਸ" ਵਜੋਂ ਵੀ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਅੱਜ ਦੇ ਦਿਨ 1927 ਵਿੱਚ, "ਮਹਾੜ ਤਾਲਾਬ" ਦੇ ਮਹਾਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਮੌਕੇ 'ਤੇ, ਡਾ. ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ ਨੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇਆਮ ਮਨੁਸਮ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।ਇਹ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦ ਵਿਰੁੱਧ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਹ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾ ਸੀ।  ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੇ ਮਨੂ ਸਮ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਸਾੜਨ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨੂੰ ਅਸਫਲ ਕਰਨ ਲਈ ਉੱਚ ਜਾਤੀਆਂ ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਲਈ ਕੋਈ ਜਗ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਣੀ ਚਾਹੀਦੀ, ਪਰ ਫੱਤੇ ਖਾਨ ਨਾਮ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨੇ ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਆਪਣੀ ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਮੀਨ ਉਪਲਬਧ ਕਰਵਾਈ ਸੀ। ਉਚ ਜਾਤੀਆਂ ਨੇ ਅੰਦੋਲਨਕਾਰੀਆਂ  ਉਪਰ ਸਥਾਨਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਲੈਣ 'ਤੇ ਵੀ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਰਾ ਸਾਮਾਨ ਬਾਹਰੋਂ ਲਿਆਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜ ਗੱਲਾਂ ਦੀ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕਣੀ ਪਈ:-

ਮੈਂ ਜਨਮ ਆਧਾਰਿਤ ਚਤੁਰਵਰਣ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ।

ਮੈਂ ਜਾਤੀ ਵਿਤਕਰੇ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ।

ਮੇਰਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜਾਤੀਵਾਦ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ 'ਤੇ ਇਕ ਦਾਗ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂਗਾ।

ਇਹ ਮੰਨ ਕੇ ਕਿ ਕੋਈ ਉੱਚਾ ਜਾਂ ਨੀਵਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਮੈਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਵਿਚ ਕੋਈ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨਾਂਗਾ।

ਮੇਰਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਦਲਿਤਾਂ ਨੂੰ ਮੰਦਰਾਂ, ਤਾਲਾਬਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਹੂਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਹੱਕ ਹੈ।

ਡਾ: ਅੰਬੇਡਕਰ ਦਾਸਗਾਂਵ ਬੰਦਰਗਾਹ ਤੋਂ ਪਦਮਾਵਤੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਰਾਹੀਂ ਆਏ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਬੱਸਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਡਾਕਟਰ ਅੰਬੇਡਕਰ ਨੇ ਮਨੁਸਮ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਆਖਰੀ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਅਤੇ ਕੁਲੈਕਟਰ ਦੇ ਮਨਸੂਬੇ ਕਾਰਨ ਮਹਾੜ ਦੇ ਛੱਪੜ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਰੱਦ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮੀਟਿੰਗ ਪੰਡਾਲ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮਨੁਸਮ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਸਾੜਨ ਦੀ ਵਿਉਂਤ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਛੇ ਬੰਦੇ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਇਸ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਇੱਕ ਟੋਆ ਜੋ 6 ਇੰਚ ਡੂੰਘਾ ਅਤੇ ਡੇਢ ਫੁੱਟ ਵਰਗਾਕਾਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਚੰਦਨ ਦੀ ਲੱਕੜ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਚਾਰ ਖੰਭੇ ਲਗਾਏ ਹੋਏ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਤਿੰਨ ਬੈਨਰ ਟੰਗੇ ਹੋਏ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ:-

ਮਨੂ ਸਮ੍ਰਿਤੀ ਦਹਿਣ ਸਥਲ

ਅਛੂਤਤਾ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਹੋਵੇ ਅਤੇ

ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦ ਨੂੰ ਦਫਨ ਕਰ ਦਿਓ

25 ਦਸੰਬਰ 1927 ਨੂੰ ਰਾਤ 9 ਵਜੇ ਡਾ. ਅੰਬੇਡਕਰ, ਸਹਸਤ੍ਰਬੁੱਧੇ ਅਤੇ ਹੋਰ 6 ਦਲਿਤ ਸਾਧੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਮਨੁਸਮ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਭਾਸ਼ਣ ਦੇ ਮੁੱਖ ਨੁਕਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਨ:-

“ਸਾਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਛੱਪੜ ਦਾ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਤੋਂ ਕਿਉਂ ਰੋਕਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।” ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਚਤੁਰਵਰਣ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸਾਡਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਚਤੁਰਵਰਣ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਬਰਾਬਰੀ ਲਈ ਸਾਡੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਦੀ ਤੁਲਨਾ 24 ਜਨਵਰੀ, 1789 ਦੀ ਉਸ ਮੀਟਿੰਗ ਨਾਲ ਕੀਤੀ, ਜਦੋਂ ਲੂਈ ਸੋਲ੍ਹਵੇਂ ਨੇ ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਜਨਤਕ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਬੁਲਾਈ ਸੀ। ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਰਾਜੇ ਅਤੇ ਰਾਣੀ  ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਉੱਚ ਵਰਗ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ   ਮਾਰਿਆ ਵੀ ਗਿਆ। ਬਾਕੀ ਭੱਜ ਗਏ ਅਤੇ ਅਮੀਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਜ਼ਬਤ ਕਰ ਲਈ ਗਈ, ਜਿਸ ਨਾਲ 15 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਲੰਮੀ ਘਰੇਲੂ ਜੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਲੋਕ ਇਸ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਸਕੇ ਹਨ।ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਦੱਸਿਆ। ਇਹ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਨਾ ਸਿਰਫ ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸੀ, ਇਸ ਨੇ ਪੂਰੇ ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਲਿਆ ਦਿੱਤੀ।

ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿਰਫ਼ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਇਸ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਤੋਂ ਚਤੁਰਵਰਣ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਪੈਟ੍ਰੀਸ਼ੀਅਨਾਂ ਨੇ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਪਲੇਬੀਅਨਾਂ ਨੂੰ ਮੂਰਖ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਅੰਤਰ-ਜਾਤੀ ਵਿਆਹਾਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਾਨੂੰ ਤੋੜਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉੱਚ ਜਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਇਸ "ਸਮਾਜਿਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ" ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੋਣ ਦੇਣ, ਜਾਤੀਵਾਦ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ।  ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਮਤੇ ਪਾਸ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਬਰਾਬਰਤਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉੱਪਰ ਦੱਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮਨੁਸਮ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦੀ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਤਿੱਖਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਹੋਇਆ। ਇੱਕ ਅਖਬਾਰ ਨੇ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ "ਭੀਮ ਅਸੁਰ" ਕਿਹਾ। ਡਾ: ਅੰਬੇਡਕਰ ਨੇ ਕਈ ਲੇਖਾਂ ਵਿਚ ਮਨੁਸਮ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਸਾੜਨ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮਜ਼ਾਕ ਉਡਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ “ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਨੁਸਮ੍ਰਿਤੀ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹੀ” ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਦਲਿਤਾਂ 'ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰਾਂ ਵੱਲ ਦਿਵਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਲੋਕ ਮਨੂੰ ਸਮ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਜੋ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਅਮਲ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਤੁਸੀਂ ਫਿਰ ਇਸ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵ ਕਿਉਂ ਦਿੰਦੇ ਹੋ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਇਹ ਪੁਰਾਣੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਫਿਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦੇ ਸਾੜਨ 'ਤੇ ਕੋਈ ਇਤਰਾਜ਼ ਕਿਉਂ ਹੈ? 

ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ "ਜੇ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ ਮਨੂ ਸਮ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਸਾੜ ਕੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਛੱਡਣਾ ਪਵੇਗਾ।" ਅਖੀਰ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਛੱਡ ਕੇ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦਾ ਰਾਹ ਅਪਨਾਉਣਾ ਪਿਆ। 

ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਬਲਵਿੰਦਰ ਪਾਲ ਸਿੰਘ