ਅਲਫਰੇਡ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਪਾਰਕ

ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪਾਰਕ..

ਕੰਮ ਕਾਜ ਲਈ ਇਸ ਸਾਲ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਫ਼ਤੇ, ਮੈਂ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਪ੍ਰਯਾਗਰਾਜ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਦੌਰਾਨ, ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਸੀ। ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਚੌਥਾ ਅਤੇ ਅੱਠਵਾਂ ਸੈਸ਼ਨ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 1888 ਅਤੇ 1892 ਚ’ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਵੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਨੋਡਲ ਪੁਆਇੰਟ ਬਣ ਗਿਆ। 

ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਵੀ ਸਬੰਧ ਹੈ। ਸਾਲ 1928 ਵਿੱਚ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਜੈ ਘੋਸ਼ (ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੈਨਾਨੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਆਗੂ) ਨਾਲ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਹਾਲੈਂਡ ਹੋਸਟਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਤ ਬਿਤਾਈ ਸੀ। ਮਹਾਨ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਰਾਮ ਪ੍ਰਸਾਦ ਬਿਸਮਲ, ਅਸ਼ਫਾਕੁੱਲਾ ਖਾਨ, ਠਾਕੁਰ ਰੋਸ਼ਨ ਸਿੰਘ, ਰਾਜੇਂਦਰ ਲਹਿਰੀ ਦਾ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਸਨ।

ਭਾਰਤੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪਾਰਕ, ਮੌਜੂਦਾ ਚੰਦਰ ਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਪਾਰਕ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ 1870 ਵਿੱਚ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਿੰਸ ਅਲਫ੍ਰੇਡ ਦੀ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਫੇਰੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਪਾਰਕ 133 ਏਕੜ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਹਿਲਾਂ ਇਸਨੂੰ "ਅਲਫਰੇਡ ਪਾਰਕ" ਅਤੇ ਕੰਪਨੀ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ "ਕੰਪਨੀ ਬਾਗ" ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

3 ਜੁਲਾਈ 2023, ਮੈਂ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਮਸ਼ਹੂਰ "ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਪਾਰਕ" ਵਿੱਖੇ ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸੱਥਲ ਤੇ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਂਟ ਕੀਤੀ,ਇਸ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ "ਆਜ਼ਾਦ" ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਮਨਮੋਹਕ ਰੌਸ਼ਨੀ, ਆਵਾਜ਼ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸ਼ੋਅ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਫਿਲਮਾਂ ਯਾਦ ਆਈਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਚੰਦਰ ਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਐਲਫਰਡ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

27 ਫਰਵਰੀ 1931 ਨੂੰ, ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਵਿਖੇ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਸੀ.ਆਈ.ਡੀ. ਦੇ ਮੁਖੀ, ਜੇ.ਆਰ.ਐਚ. ਨੌਟ-ਬੋਵਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਸੂਚਨਾ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦ ਅਲਫ੍ਰੈਡ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਅਤੇ ਸਹਾਇਕ ਸੁਖਦੇਵ ਰਾਜ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ 'ਤੇ, ਬੋਵਰ ਨੇ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਪਾਰਕ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਬੁਲਾਇਆ। ਪੁਲੀਸ ਨੇ ਪਾਰਕ ਨੂੰ ਚਾਰੇ ਪਾਸਿਓਂ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ। ਡੀਐਸਪੀ ਠਾਕੁਰ ਵਿਸ਼ਵੇਸ਼ਵਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਕੁਝ ਕਾਂਸਟੇਬਲ ਰਾਈਫਲਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਆਜ਼ਾਦ ਆਪਣਾ ਬਚਾਅ ਕਰਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਰਾਜ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿਚ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਜ਼ਾਦ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਲਈ ਪਾਰਕ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਪਾਰਕ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਭੱਜਣ ਲਈ ਕਵਰ ਫਾਇਰ ਦਿੱਤਾ। ਆਜ਼ਾਦ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰੱਖਤ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਛੁਪ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਤੋਂ ਫਾਇਰ ਕਰਨ ਲੱਗਾ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਜਵਾਬੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕੀਤੀ। ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਜ਼ਾਦ (ਆਜ਼ਾਦ) ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਜ਼ਿੰਦਾ ਫੜੇ ਨਾ ਜਾਣ ਦੇ ਆਪਣੇ ਵਾਅਦੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਬੰਦੂਕ ਦੀ ਆਖਰੀ ਗੋਲੀ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਿਰ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਲਈ। ਜਦੋਂ ਹੋਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਬਰਾਮਦ ਕਰ ਲਈ। ਆਜ਼ਾਦ ਦਾ ਗੋਰੇ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਨੂੰ ਖੋਫ਼ ਏਨਾ ਸੀ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦ ਨੂੰ ਮਰਿਆ ਹੋਇਆ ਦੇਖ ਕੇ ਵੀ ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਝਿਜਕ ਰਹੇ ਸਨ।

ਆਜ਼ਾਦ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸੱਥਲ 'ਤੇ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਗਿਆ। ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਅਸੀ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਦੀ ਟੀਮ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਆਏ ਹਾਂ। ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਸੀਂ ਲਾਬੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਗਏ। ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹਿਲਾ ਸਟਾਫ਼ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਭੱਜੀ ਆਈ, ਸਰ, ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਹੋ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹਾਂ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਇੱਕ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਨੇ ਪਾਰਕ ਅਤੇ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਖਟਕੜ ਕਲਾਂ ਤੋਂ ਮਿਟੀ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਨ। ਫਿਰ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਜਾਮੁਨ ਦੇ ਦਰਖ਼ਤ ਕੋਲ ਲੈ ਗਈ ਜਿੱਥੇ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਮਿੱਟੀ ਪਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਦਰਖ਼ਤ ਬਿਲਕੁਲ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇ ਭੁੱਤ ਨਾਲ ਸੀ। 

ਇਹ ਦੇਖ ਮਨ ਭਾਵੁੱਕ ਹੋਇਆ। ਲਗਾ ਕਿ ਦੌਵੇਂ ਸ਼ਹੀਦ ਇੱਕਠੇ ਖੜੇ ਹੌਣ। ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਸਾਲ 1931 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ 23 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਨੇ 24 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ।

ਲੇਖਕ:

ਹਰਜੋਤ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ

ਡਾਇਰੈਕਟਰ-ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਾਬ ਟੈਕਨੀਕਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ

9854800075

harjotsidhu46@gmail.com