ਕੌਮ ਦੇ ਜੁਝਾਰੂ ਯੋਧੇ: ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਜਿੰਦਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸੁੱਖਾ*

ਨਵੀਂ ਸਿੱਖ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਹੁਣ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ

ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੁੱਖਾ 20 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਦੋ ਸ਼ਹੀਦ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਮੋੜ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਤੰਤਰ ਅਤੇ ਜਾਤੀ ਅਧਾਰਤ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦੀ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ।ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੱਚ ਲਈ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਬੀਤੇ ਦੀ ਸਿੱਖ ਭਾਵਨਾ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਜਿੰਦਾ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਹੈ। ਉਹ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਨਵੇਂ ਅਧਿਆਇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ, 18 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਮਹਿਤਾਬ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੱਸਾ ਰੰਘੜ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਦੀ ਅਣਦੇਖੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਮਨੋਰੰਜਨ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਬੰਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਸੰਕੇਤ ਸਨ ਜੋ ਸਿੱਖ ਗੁਰਧਾਮਾਂ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਦੀ ਅਣਦੇਖੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਤੀਤ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਖਾਲਸਾ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਆਪਣੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰੇਗਾ।20 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਅਤੇ ਭੂਮੀਗਤ ਅਮਾਨਵੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦੀ ਤਾਕਤਾਂ ਨੇ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਸਮੁੱਚੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਢਾਂਚੇ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅੱਤਵਾਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖ ਮਰਦਾਂ, ਔਰਤਾਂ  ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਬਣ ਗਏ।ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਮੋੜ ਤੇ, ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੁੱਖਾ ਨੇ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਕਿ ਜੋ ਸਿੱਖ ਮਰ ਗਏ ਉਹ ਵਿਅਰਥ ਨਾ ਮਰਨ। ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ, ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇਆਮ ਦਹਿਸ਼ਤਜ਼ਦਾ ਕੀਤਾ, ਕਦੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਿਆਂ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ। ਅੱਜ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਹੱਤਿਆ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਸ਼ਵ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਯੋਜਿਤ ਅੱਤਵਾਦ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਖਾਲਸਾ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।

18 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਵਿੱਚ, ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ ਵਿਰੋਧੀ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਨਿਆਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੁਣੇ ਵਿੱਚ ਜਨਰਲ ਏਐਸ ਵੈਦਿਆ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਰਾਜ ਦੇ ਜੁਝਾਰੂ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਅਮਲ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ।ਬਹੁਤੇ ਹਿੰਦੂ ਕੱਟੜਪੰਥੀ, ਰਾਸ਼ਟਰ-ਵਿਰੋਧੀ ਅਤੇ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਫੌਜ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੂੰ ਢਾਹੁਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫੌਜ ਨੂੰ ਮਠਿਆਈਆਂ ਵੰਡੀਆਂ। ਇਹ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਕਾਲਾ ਦਿਨ ਸੀ। ਇਸ ਦਿਨ ਹਿੰਦੂ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੁਹਰਾਇਆ। ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਵੈ ਸੇਵਕ ਸੰਘ (ਆਰਐਸਐਸ) ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਆਰਐਸਐਸ ਕਾਰਕੁਨ ਨੱਥੂ ਰਾਮ ਗੌਡਸੇ ਦੁਆਰਾ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਤੇ ਫਿਰ ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲੇ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਮਠਿਆਈਆਂ ਵੰਡੀਆਂ ਸਨ।ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕਣ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਹੁਣ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਰਾਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕਦੇ ਵੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਵਰਤੇਗਾ ਬਲਕਿ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਅਣਚਾਹੇ ਦੂਜੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਵਸਨੀਕ, ਉਹ ਵਸਨੀਕ ਹਨ ਜੋ ਹਿੰਦੂ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਖਾਲਸਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜ਼ਫਰਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ: "ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਉਣ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਤਰੀਕੇ ਅਸਫਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਲਵਾਰ ਚਲਾਉਣਾ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ."ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕੇ। ਉਹ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਵਤਨ ਲਈ ਮਰ ਗਏ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਬਚਨ ਦੇ  ਪੱਕੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦਾ ਕੋਈ ਡਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੌਤ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਸੀ, ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਏ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਅਤੇ ਜੇਲ੍ਹ ਸਟਾਫ ਨਾਲ ਮਠਿਆਈਆਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਜਿਸਟ੍ਰੇਟ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਦਾ ਪੂਰਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ।ਇਹ ਆਦਮੀ ਕਿਸੇ ਇੱਕਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਨਹੀਂ ਲੜ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦੀ ਤਾਕਤਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਫੁੱਟ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ, ਨਿਰਦੋਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਅਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਿਆਂ ਦਾ ਬੀਮਾ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਸਨ । ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਾਡੀ ਕੌਮ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

*ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਦਾ ਬਚਪਨ*

ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਮਾਤਾ  ਬੀਬੀ ਗੁਰਨਾਮ ਕੌਰ ਅਤੇ ਪਿਤਾ, ਭਾਈ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ  ਮਿਹਨਤੀ ਅਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰ ਗੁਰਸਿੱਖ ਹਨ। ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਦੇ ਦੋ ਵੱਡੇ ਭਰਾ, ਭਾਈ ਨਿਰਭੈਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਇੱਕ ਭੈਣ ਬੀਬੀ ਬਲਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸਨ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਜਨਮ 1961 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਗਡਲੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਅੰੰਮਿ੍ਤਸਰ ਆਪਣੀ ਮੁਢਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ। ਉਹ 1984 ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਸਮੇਂ ਬੀਏ ਭਾਗ II ਵਿੱਚ ਸਨ,  ਹਰ ਦੂਸਰੇ ਸਿੱਖ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਦਾ ਲਹੂ ਵੀ ਖ਼ਬਰਾਂ  ਦੇਖ ਕੇ ਉਬਲ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਫੌਜ ਦੇ ਕੰਟਰੋਲ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਦੁਰਵਿਹਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਪਰਤਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਨਾਨਾ -ਨਾਨੀ ਦੇ ਘਰ ਬਈ ਚੱਕ, ਸ਼੍ਰੀ ਗੰਗਾਨਗਰ ਰਾਜਸਥਾਨ ਚਲ ਗਏ। ਆਪਣੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ, ਬਲਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜੂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਦੋਸਤ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੁੱਖਾ ਦੇ ਨਾਲ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।ਭਾਈ ਰਾਜੂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਸੁਣ ਕੇ, ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਹੋਰ ਵੀ ਗੁੱਸੇ ਹੋਏ।

*ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੁੱਖਾ ਦਾ ਬਚਪਨ*

ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਚੱਕ ਐਨ: 11 ਵਿੱਚ ਗੰਗਾਨਗਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਾਪੇ, ਭਾਈ ਮੈਂਘਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ ਗੁਰਸਿੱਖ ਸਨ। ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਦੀ ਦਾਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ।ਆਪਣੀ ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਉਹ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਪਿੰਡ ਮਾਣਕਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੁਢਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗਿਆਨ ਜੋਤੀ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਬੀਏ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਜਦੋਂ 1984 ਦਾ ਹਮਲਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਐਮਏ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਨੇ ਆਪਣਾ ਘਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਭਾਈ ਰਾਜੂ ਨਾਲ ਰਲ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਉਸ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਨਾਲ ਹੋਈ। ਤਿੰਨਾਂ ਦਾ ਬਾਣੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ। ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਦੀ ਮਾਂ ਪੰਥ ਪ੍ਰਤੀ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਇੰਨੀ ਭਰੀ ਹੋਈ ਸੀ ਕਿ ਉਸਨੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਕਿ ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਆਪਣੇ ਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ. ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣਾਇਆ। ਦਿੱਲੀ ਉਹ ਸੀ ਜਿੱਥੇ 1984 ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਹੋਏ ਸਨ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਟੀਵੀ ਤੇ ​​ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕਰਨੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਨਵੰਬਰ ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਕਾਤਲ ਆਪਣੇ ਘਰ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਸਨ।ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਵੀ ਓਨੀ ਹੀ ਦਹਿਸ਼ਤ ਸੀ ਜਿੰਨੀ ਪਠਾਨਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨੂੰ ਸੀ। ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਬਹੁਤ ਬਹਾਦਰ ਅਤੇ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਸਨ। ਅਜਿਹਾ ਵਿਅਕਤੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕੋਲ ਬੁੱਧੀ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਜਾਂ ਹਿੰਮਤ ਦੋਵੇਂ ਹੋਣ, ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਮਝਦਾਰ ਸੀ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਪੁਲਿਸ ਹਿਰਾਸਤ ਤੋਂ ਬਚ ਗਿਆ।

*ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਦਾ ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਭੱਜਣਾ*

ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਗੁਜਰਾਤ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਫੜੇ ਗਏ, ਤਾਂ ਉਹ ਪੁਲਿਸ ਤੋਂ ਬਚ ਗਏ ਜਦੋਂ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਅਦਾਲਤ ਲੈ ਕੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਤੋਂ ਬਚ ਕੇ ਨਿਕਲੇ ਉਹ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮਾਂ ਵਰਗਾ ਸੀਨ ਸੀ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਉਸਦੇ ਹੱਥਕੜੀਆਂ ਖੋਲ੍ਹਣ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੂੰ ਬਾਥਰੂਮ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਰਿਹਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਉਹ ਭੱਜ ਗਿਆ ਅਤੇ ਭੀੜ ਵਿੱਚ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਿਆ, ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਆਪਣੇ ਰਾਹ ਤੁਰਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਬੱਸਾਂ ਜਾਂ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਰ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉੱਥੇ ਪੁਲਿਸ ਉਸ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ।

*ਅਰਜੁਨ ਦਾਸ ਅਤੇ ਲਲਿਤ ਮਾਕਨ ਨੂੰ ਨਿਆਂ ਸੌਂਪਦੇ ਹੋਏ*

ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੁੱਖਾ ਦੇ ਮਹਾਨ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 1984 ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ 1984 ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਾੜਣ ਅਤੇ ਮਾਰਨ ਲਈ ਭੀੜਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਅਰਜਨ ਦਾਸ ਅਤੇ ਲਲਿਤ ਮਕਾਨ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਘਟਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਿੱਲੀ ਹਿਲ ਗਈ ਅਤੇ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਸੋਚਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸੂਰਮੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਇੰਨੀ ਹਿੰਮਤ ਨਾਲ ਹੜਤਾਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਮੋਸਟ ਵਾਂਟੇਡ ਆਦਮੀ ਐਲਾਨਿਆ ਗਿਆ।

*ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ 'ਤੇ 1984 ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਨਿਰਮਾਤਾ ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣਾ*

 ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਨੇ 1984 ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਹਮਲੇ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਜਨਰਲ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ: ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਫੌਜ ਤੋਂ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੈਦਿਆ ਪੂਨਾ ਚੱਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਇਕੱਠੇ ਪੂਨਾ ਗਏ ਸਨ। ਉਹ 17 ਅਗਸਤ, 1986 ਨੂੰ ਪਹੁੰਚੇ। ਉਹ ਉਸ ਘਰ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਵੈਦਿਆ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਇਹ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਕਿ ਉਹ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਵੈਦਿਆ ਕਿੱਥੇ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਸਪਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਹ ਆਮ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਗਏ ਅਤੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਵੈਦਿਆ ਦੇ ਗਾਰਡ ਨੂੰ ਘਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਵੇਖਿਆ। ਵੈਦਿਆ ਕਦੋਂ ਬਾਹਰ ਆਵੇਗਾ ਇਹ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਿਯਮਤ ਚੱਕਰ ਲਗਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ.19 ਅਗਸਤ, 1986 ਨੂੰ ਸਵੇਰੇ 11 ਵਜੇ ਦੇ ਕਰੀਬ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੈਦਿਆ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਛਤਰੀ ਲੈ ਕੇ ਬਾਹਰ ਆਉਂਦੇ ਵੇਖਿਆ । ਵੈਦਿਆ ਖੁਦ ਕਾਰ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਬਾਜ਼ਾਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਚੀਜ਼ਾਂ ਖਰੀਦੀਆਂ, ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਵੈਦਿਆ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਕਰਕੇ ਘਰ ਪਰਤ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਨੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਨੂੰ ਕਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਖਿੱਚ ਲਿਆ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਨੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਵੈਦਿਆ ਦਾ ਸਿਰ ਪਹੀਏ ਨਾਲ ਟਕਰਾਇਆ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਿਰ ਤੋਂ ਖੂਨ ਵਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਫ਼ਤਹਿ ਦਾ  ਜੈਕਾਰਾ ਲਗਾਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਹਮਲੇ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਇਕ ਹੋਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਜਨਰਲ ਦਿਆਲ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਵੀ ਚਾਹਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਕਿਰਾਏ ਦੇ ਘਰ ਵਾਪਸ ਆਏ, ਕੱਪੜੇ ਬਦਲੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬੱਸ ਰਾਹੀਂ ਬੰਬਈ ਗਏ, ਉਥੋਂ ਉਹ ਰੇਲ ਰਾਹੀਂ ਦੁਰਗ ਅਤੇ ਫਿਰ ਕਲਕੱਤਾ ਗਏ।

*ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੁੱਖਾ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ*

17 ਸਤੰਬਰ, 1986 ਨੂੰ, ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਆਪਣੇ ਹਥਿਆਰ ਲੈਣ ਲਈ ਪੂਨਾ ਵਾਪਸ ਆਏ ਜੋ ਉੱਥੇ ਰਹਿ ਗਏ ਸਨ। ਉਹ ਦੂਜੇ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਟਰੱਕ ਹਾਦਸੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤਕ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਨੂੰ ਲੋਹੇ ਵਿਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।

*ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ*

ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਭਾਈ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਬਾਵਾ ਦੇ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਜਨੂੰ ਦਾ ਟਿੱਲਾ ਵਿਖੇ ਫੜਿਆ ਗਿਆ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਧਰਮ ਰਾਏ ਕੋਲ ਭੇਜਣ ਲਈ ਡੇਹਲੀ ਵਿੱਚ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਉਹ ਕੁਝ ਕਰ ਲੈਂਦਾ, ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਮੁਕਾਬਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਫੜ ਲਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਕੋਲ ਕੋਈ ਹਥਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਦੀ ਲੱਤ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀ ਲੱਗੀ ਸੀ।ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਉਸਨੂੰ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ।

*ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਸਦਾ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ*

ਪੂਨਾ ਵਿੱਚ, ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਰਹਿਰਾਸ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਰਦਾਸ ਕਰਨੀ ਸਮਾਪਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਫ਼ਤਹਿ ਦਾ ਜੈਕਾਰਾਂ ਲਾਇਆ। ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਨੇੜਲੇ ਕੋਠੜੀ ਵਿੱਚ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ  ਵੀ ਜੈਕਾਰੇ ਦੀ ਸਾਂਝ ਪਾਈ। ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਨੇ ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲਿਆ ਸੀ। ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਦੋਵੇਂ ਦੁਬਾਰਾ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਨੂੰ ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਦੇ ਨਾਲ ਬੰਬਈ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਲਈ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਮਿਲੀ। ਇਹ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਨੇ ਮੌਤ ਦਾ ਸਾਮ੍ਹਣਾ ਕੀਤਾ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੱਤਰਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭੇਜਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਡਰਦੇ ਸਨ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਚਾਰ ਸਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਭਗਤੀ ਕਰਦਿਆਂ ਬਿਤਾਏ ਗਏ।ਉਹ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸੌਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਗੁਰਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਨ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਿਯਮਿਤ ਨਿਤਨੇਮ 11 ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ, 25 ਜਪਜੀ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ 3 ਘੰਟੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਵੇਲਾ ਅਭਿਆਸ ਸੀ, ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਯਮਤ 7 ਬਾਣੀ ਨਿਤਨੇਮ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ।

*ਬਾਬਾ ਠਾਕੁਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹੋਏ*

ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸੁੱਖਾ ਜਦੋਂ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਸਨ ਤਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸੰਚਾਰ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ? ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੱਤਾ।ਜਦੋਂ ਬਾਬਾ ਠਾਕੁਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗਏ ਅਤੇ ਪੰਥ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਪਿਆਰੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸੰਚਾਰ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਜਾਂ ਸ਼ਕਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਦਾਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਰੋਕ ਸਕਦੀ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਫਿਰ ਕਿਹਾ ਕਿ, ਰਾਜਿਆਂ ਦਾ ਰਾਜਾ, ਸੰਤਾਂ ਦਾ ਸੰਤ, ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਉਹ ਸੁੰਦਰ ਰਾਜਾ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾਉਣਗੇ.

*ਫਾਂਸੀ ਦਾ ਦਿਨ*

ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਸਵੇਰੇ 12 ਵਜੇ ਜਾਗੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਵੇਰੇ 3 ਵਜੇ ਤੱਕ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਾਠ ਕੀਤਾ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੁਝ ਦਹੀ (ਐਨ) (ਦਹੀਂ) ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫਿਰ ਇੱਕ -ਇੱਕ ਸੇਬ ਦੇ ਨਾਲ ਖਾਧਾ। ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਅੰਤਿਮ ਅਰਦਾਸ ਅਤੇ ਕੀਰਤਨ ਸੋਹਿਲਾ ਪਾਠ ਕੀਤਾ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੇਸਰੀ ਦਸਤਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਮਰਕੱਸਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਚਿੱਟੇ ਚੋਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਜੇ ਹੋਏ ਸਨ।ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਨੇ ਜੇਲ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਹੱਥ ਮਿਲਾਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 5 ਸਾਲ ਤੱਕ ਰੱਖਣ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ। ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਅਤੇ ਜਿੰਦਾ ਨੇ ਆਪਣੇ 30+ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਪੁੱਛਿਆ ਜੋ ਪੂਨਾ ਵਿੱਚ ਸਨ।ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਤਖਤੇ ਤੇ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੈਕਾਰਿਆਂ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਏ। ਉਹ ਲੰਮੀਆਂ ਪੈੜਾਂ ਨਾਲ ਚੱਲਦੇ ਸਨ,ਭਾਈ ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਜੋ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕੋਠੜੀ ਵਿੱਚ ਸਨ ਨੇ ਵੀ ਜੈਕਾਰਿਆਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।ਦੋਵੇਂ ਸਿੰਘ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਫਾਂਸੀ ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਗਏ। ਉਹ ਫਾਂਸੀ ਦੇਣ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਮਠਿਆਈ ਲਿਆਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਸ਼ਾਇਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਨਸਾਂ ਨੂੰ ਚੁੰਮਿਆ ਅਤੇ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗਰਦਨ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਮਾਂ ਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਨੇਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ, ਵੀਰ ਸੁਖਿਆ! ਗਰਜੋ ਫਤਿਹ! ਉਸਨੇ ਫਿਰ ਜੈਕਾਰਾ ਸੁਣਿਆ. ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਹ ਰੁਕ ਗਏ।ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਨੂੰ 30 ਮਿੰਟਾਂ ਲਈ ਲਟਕਾ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਲਟਕਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਮਲ ਲਈ, 4 ਡਿਪਟੀ ਪੁਲਿਸ ਕਮਿਸ਼ਨਰ, 10 ਸਹਾਇਕ ਪੁਲਿਸ ਕਮਿਸ਼ਨਰ, 14 ਇੰਸਪੈਕਟਰ, 145 ਸਬ-ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਅਤੇ 1275 ਅਧਿਕਾਰੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ।ਸਵੇਰੇ ਸਵਾ ਕੁ ਪੰਜ ਵਜੇ ਪੁਲਿਸ ਦੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ਪੂਨਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਆ ਗਈਆਂ ਜਿੱਥੇ ਪਰਿਵਾਰ ਠਹਿਰੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਹ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਪੂਨਾ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ਲੈ ਗਏ ਜਿੱਥੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ।ਫਿਰ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਮੂਲਾ ਨਦੀ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਤੇ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਗੰਨੇ ਦੇ ਖੇਤ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਜੀ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਟਰੱਕ ਵਿੱਚ ਸਾਈਟ ਤੇ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਪਰਿਵਾਰ ਸਸਕਾਰ ਲਈ ਕੱਪੜੇ ਅਤੇ ਚੀਜ਼ਾਂ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਸਭ ਕੁਝ ਆਪਣੇ ਆਪ ਕਰਨ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਧੋਇਆ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜਿੰਦਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸੁਖਾ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਸਵੇਰੇ 6.20 ਵਜੇ ਚਿਤਰਾਂ ਨੂੰ ਜਗਾਇਆ। ਕਿਸੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਨੇ ਕੋਈ ਉਦਾਸੀ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਈ ਬਲਕਿ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਵਧਾਈ ਦਿੱਤੀ।ਜੰਮੂ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਬੀਬੀਆਂ ਨੇ ਕੀਰਤਨ ਕੀਤਾ। ਅਸਥੀਆਂ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਸੋਹਣੇ ਸਿੰਘ ਹਨ! ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਤਾਰੇ ਅਸਮਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣਗੇ ਸਾਰੀ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਅਤੇ ਦਿਮਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਇਹ ਦੋ ਪਿਆਰੇ ਹੀਰੇ ਰੱਖੇਗੀ।ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਰਵਉੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ:

ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ

ਉਹ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸਾਵਧਾਨੀ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਜੀਉਂਦੇ

ਉਹ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਦੇ

ਅਤੇ ਉਹ ਯੁੱਧ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਤੋਂ ਮੂੰਹ ਨਹੀਂ ਮੋੜਦੇ.

ਨਵੀਂ ਸਿੱਖ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਹੁਣ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਜਾਗਰੂਕ ਹੋਵੋ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨੋ, ਜਾਗਰੂਕ ਬਣੋ! ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਫੇਰ ਜਬਰ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ । ਮਜਲੂਮਾਂ ਉਤੇ ਅਤਿਆਚਾਰ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਵਾਚ ਕੇ ਉਸ ਤੋਂ ਸਬਕ ਲੈ ਕੇ ਕੌਮ ਲਈ ਫ਼ਿਕਰਮੰਦ ਹੋਣਾ ਹਰ ਸਿੱਖ ਦੀ ਜਿਮੇਵਾਰੀ ਹੈ।

ਸਰੋਤ: ਖਾਲਸਾ ਪ੍ਰੈਸ

ਸਰਬਜੀਤ ਕੌਰ ਸਰਬ