ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਦਾਤ ਮੰਗਣ ਵਾਲੇ : ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲੜਾ

    ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਸਿਜਦਾ 6 ਸਤੰਬਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼

ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਜੀ ਨੂੰ ਜੇ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣਾ ਕਹਿ ਲਈਏ ਤਾਂ ਅਤਿਕਥਨੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ। ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਨੂੰ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅਜਿਹਾ ਲੋਕ ਸੇਵਾ ਦਾ ਮਾਰਗ ਚੁਣਨ ਲਈ ਸੁਭਾਗ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਸ਼ਹੀਦ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ  (1952-1995) ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਰਾਖੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਖਾਲੜਾ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੈਂਕ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਸਨ । ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ, ਅਤੇ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖ ਹਿੰਦੂ ਭੀੜਾਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਸਿੱਖ ਅੰਗ ਰੱਖਿਅਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਤਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ  ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ, ਸ਼ੱਕੀ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਵਜੋਂ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਜੀ ਨੇ ਜਦੋ ਇਹ ਦੇਖਿਆ ਕੇ ਕਿ ਉਸਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੋਸਤ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਲਾਪਤਾ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਤਦ  ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸਭ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਉਸਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਤੋਂ ਫਾਈਲਾਂ ਲੱਭਣ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਮ, ਉਮਰ ਅਤੇ ਪਤੇ ਦਰਜ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ  ਗਿਆ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ 25,000 ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਤਲਾਂ ਅਤੇ ਸਸਕਾਰ ਬਾਰੇ ਆਪਣੀ ਖੋਜ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ, ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਲਗਭਗ 2,000 ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਰਿਆ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਕੰਮ ਵਿਚ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਕਿਸੇ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਨਿਡਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਮਾਰੇ ਗਏ ਬੇਕਸੂਰ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਇਸ ਬੰਦੇ ਤੋਂ ਹਿੱਲ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਨੂੰ ਇਹ ਧਮਕੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਜੋ ਮਹਾਨ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰ ਦੇਵੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਲੰਮੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਲਾਪਤਾ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਪਰ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨਿਡਰ ਰਹੇ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਬੇਨਕਾਬ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ।

1995 ਵਿੱਚ, ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਜੀ ਨੂੰ ਆਖਰੀ ਵਾਰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਪਣੀ ਕਾਰ ਧੋਦਿਆਂ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਚਾਨਕ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਅਗਵਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਪਹਿਲਾ ਤਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਉਸਦੇ ਠਿਕਾਣੇ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਸਨ। ਪਰ 1996 ਵਿੱਚ, ਕੇਂਦਰੀ ਜਾਂਚ ਬਿਊਰੋ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਬੂਤ ਪਾਇਆ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਤਰਨਤਾਰਨ ਦੇ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ । ਕਤਲ ਅਤੇ ਅਗਵਾ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਨੌਂ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ 'ਤੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਗਏ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਜ਼ਾਹਰ ਹੈ ਕਿ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਲਈ ਸੀ। 18 ਨਵੰਬਰ, 2005 ਨੂੰ, ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਛੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਖਾਲੜਾ ਦੇ ਅਗਵਾ ਅਤੇ ਕਤਲ ਲਈ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਸੀ।  

ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਰਾਖੇ  ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਨੂੰ 6 ਸਤੰਬਰ 1995 ਨੂੰ ਰਾਤ 8 ਵਜੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਥਾਣਾ ਛੱਬਲ ਵਿਖੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਹਰੀਕੇ ਨਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਖ਼ੁਲਾਸਾ ਸਨਸਨੀਖੇਜ਼ ਖਾਲੜਾ ਲਾਪਤਾ ਕੇਸ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪੁਲੀਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਗਵਾਹ ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕੀਤਾ। ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਤਹਿਤ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਅਗਵਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਛਬਾਲ ਪੁਲਿਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ਵਿਖੇ ਸਮੁੱਚੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਉਪ ਪੁਲਿਸ ਕਪਤਾਨ ਜਸਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕੀਤੀ। ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਲਈ ਸੀ। ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਤਲਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਦੇ ਉਲਟ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਗੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪੁਲਿਸ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਖਾਲੜਾ ਦੇ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ:

"ਉਸ ਨੂੰ ਖੜ੍ਹਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਕੁੱਟਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਧੱਕਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ 180 ਡਿਗਰੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਸੱਤ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਪੇਟ ਅਤੇ ਛਾਤੀ ਵਿੱਚ ਲੱਤਾਂ ਮਾਰੀਆਂ। ਮੈਨੂੰ ਬਚਾਓ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਮੈਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦਿਓ, ਉਹ ਚੀਕਿਆ। ਕੁਝ ਪਾਣੀ ਲੈਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਮੈਂ ਦੋ ਗੋਲੀਆਂ ਸੁਣੀਆਂ। ਮੈਂ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਭੱਜਿਆ ਅਤੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਬਹੁਤ ਖੂਨ ਵਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਸਾਹ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।"

ਅਜਿਹੀ ਦਰਦਨਾਕ ਤਸਿਹੇ ਦੇਂਦੇ ਹੋਏ  ਭਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ  ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਧਵਾ ਬੀਬੀ ਪਰਮਜੀਤ ਕੌਰ ਖਾਲੜਾ ਇਸ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਇਨਸਾਫ਼ ਲਈ ਲੜਾਈ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨਾਲ ਕੀ ਵਾਪਰਿਆ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਦਾ ਮਨੁੱਖਤਾ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਯੋਗਦਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲਾਪਤਾ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਬਾਰੇ ਡਾਟਾ ਅਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕੀਤੀ । ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਇਸ ਡੇਟਾ ਦੀ ਵੈਧਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਸੀ ਕਿ ਰਾਜ ਵੱਲੋਂ 25000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਿੱਖ ਮਾਰੇ ਜਾਣਗੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਣਪਛਾਤੇ ਅਤੇ ਲਾਵਾਰਿਸ ਦਿਖਾ ਕੇ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਜੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰ ਆਪਣੇ ਲਾਪਤਾ ਅਜ਼ੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਕੀ ਹੋਇਆ ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਸੁਣਨ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹੈਰਾਨ ਹਨ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਅਜੇ ਵੀ ਜ਼ਿੰਦਾ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਆਖਰੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਸ਼ਣ ਦੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸੰਸਕਰਣ ਦੇ ਅੰਸ਼ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:

ਮੈਂ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੈਨੇਡਾ ਆਇਆ ਹਾਂ। ਉਹ ਰਿਪੋਰਟ ਪਿਛਲੇ ਦਸ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਬਿਆਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਉਹ ਰਿਪੋਰਟ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸੈਂਕੜੇ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਸਨ, ਪਰ ਇੱਕ ਸਵਾਲ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਜਵਾਬ ਇਹਨਾਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਸਵਾਲ ਸੀ: ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਮਾਵਾਂ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਕੁਝ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੇ ਇਸ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਜਾਨ ਨਹੀਂ ਬਖਸ਼ੀ ਹੈ। ਪਰ ਇੱਕ ਮਾਂ ਦਾ ਦਿਲ ਅਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਦੇਖ ਵੀ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਇਹ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੀ ਕਿ ਉਸਦਾ ਪੁੱਤਰ ਉਸਨੂੰ ਛੱਡ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਤੇ ਉਹ ਮਾਵਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਦੇਖੀਆਂ, ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਪੁੱਛ ਰਹੀਆਂ ਸਨ: ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਇਹ ਪਤਾ ਲਗਾਓ, ਮੇਰਾ ਪੁੱਤਰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ?

ਪਰ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਗੱਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਅਣਗਿਣਤ ਮਾਵਾਂ, ਅਣਗਿਣਤ ਭੈਣਾਂ ਇਹ ਕਹਿਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲਾਡਲਾ ਗਾਇਬ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਬੇਟਾ, ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਪੁੱਤਰ ਅਜੇ ਵੀ ਜ਼ਿੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਮਾਰ ਦੇਣਗੇ - ਇਸ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਨਾ ਕਰੋ, ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸਣ ਵਾਲੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਾਂ।"

ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਜਨਤਾ ਲਈ ਇੱਕ ਮੋਟਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਕੱਲੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ, 2,000 ਬੱਚੇ ਲਾਪਤਾ ਹਨ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਹਨ। ਸਰਕਾਰ  ਇਸ ਮਸਲੇ ਤੇ ਚੁੱਪ ਸੀ। ਫਿਰ, ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਪਟੀਸ਼ਨ ਦਾਇਰ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਦਾਲਤ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਬੱਚੇ ਕਿੱਥੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਹਲਫ਼ਨਾਮਾ ਦੇ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਜਦੋਂ ਮਾਮਲਾ ਵਧਿਆ ਤਾਂ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਇੰਚਾਰਜ ਕੇ.ਪੀ.ਐਸ.ਗਿੱਲ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ, "ਇਹ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਵਿੰਗ ਦੇ ਲੋਕ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ 'ਤੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ, ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮਨੋਰਥ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਏਜੰਡੇ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣਾ, ਤਾਂ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾ ਰਹੇ। ਉਹ ਆਈਐਸਆਈ [ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਇੰਟਰ-ਸਰਵਿਸ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ] ਦੇ ਏਜੰਟ ਹਨ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਤੰਤਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਅੱਤਵਾਦ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਣ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚ ਰਹੇ ਹਨ।" ਕੇਪੀਐਸ ਗਿੱਲ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸਾਂਗਾ ਕਿ ਉਹ ਬੱਚੇ ਕਿੱਥੇ ਹਨ।" ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ, "ਇਹ ਬੱਚੇ ਯੂਰਪ, ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਦਿਹਾੜੀ ਕਮਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਤੇ ਇਹ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੱਚੇ ਗਾਇਬ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।" ਇਹ ਸਾਡੇ ਲਈ ਇੱਕ ਚੁਣੌਤੀ ਸੀ। ਇਹ ਉਸ ਸੱਚਾਈ ਲਈ ਇੱਕ ਚੁਣੌਤੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਅੱਗੇ ਲਿਆਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸੀ। ਫਿਰ, ਭਰਾਵੋ, ਇਸ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਉਣ ਲਈ, ਸਬੂਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਔਖਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਿੱਥੇ ਸਾਨੂੰ ਕਈ ਖ਼ਤਰਿਆਂ ਦਾ ਸਾਮ੍ਹਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਪਰ ਅਸੀਂ ਉੱਥੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਸਾਡੇ ਭਰਾ ਗਏ ਸਨ। ਅਸੀਂ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਚਲੇ ਗਏ। ਅਸੀਂ ਜਾ ਕੇ ਉਥੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਬੱਸ ਇੰਨਾ ਦੱਸ ਦਿਓ ਕਿ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿੰਨੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ? ਕਈਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਅਸੀਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ 8-10 ਸੜਦੇ ਹਾਂ। ਕਈਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਖਾਤਾ ਰੱਖਣ ਦਾ ਕੋਈ ਤਰੀਕਾ ਨਹੀਂ ਸੀ; ਕਦੇ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਟਰੱਕ ਆਉਂਦਾ, ਕਦੇ 2-4 ਲਾਸ਼ਾਂ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਖਾਤੇ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਖਾਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ: "ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ, ਅਤੇ ਮਿਉਂਸਪਲ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਬਾਲਣ ਦਿੱਤੀ।"

ਸੋ ਭਰਾਵੋ! ਜਦੋਂ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸੱਚਾਈ ਮਿਲੀ, ਅਸੀਂ ਉਸ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਗਏ। ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬ-ਹਰਿਆਣਾ ਹਾਈਕੋਰਟ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੜਕਾਇਆ, ਤੇ ਪੁੱਛਿਆ, ਓਏ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰਨ ਵਾਲਿਓ, ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਇਹ ਤਾਂ ਦੱਸ ਦਿਓ ਕਿ ਲਾਸ਼ ਕਿਸ ਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਹਰ ਮਾਂ, ਭੈਣ, ਹਰ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਦੱਸ ਸਕੀਏ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਸਰਬਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਅੱਗੇ ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਉਹ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਰਹੇ ਹਨ, "ਸਰਬਸ਼ਕਤੀਮਾਨ, ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਮੇਰੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਦਿਓ"... ਪਰ ਉਹ ਦੇਸ਼, ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਲੋਕਤੰਤਰ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰੇਮੀ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ, "ਇਹ ਜਨਹਿਤ ਮੁਕੱਦਮਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਮਸਲਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਇਹ ਕਰੋ - ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਨੂੰ ਭੇਜੋ ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਹਨ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਵਾਂਗੇ।" ਕਾਨੂੰਨ ਦਾ ਮਜ਼ਾਕ ਉਡਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਮਜ਼ਾਕ ਉਡਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮਜ਼ਾਕ ਉਡਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਮੌਤ ਦੇ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਮੰਗ ਰਹੇ ਹਨ।

ਪਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅਦਾਲਤ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਕਚਹਿਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਕਚਹਿਰੀ 'ਚ ਜਾ ਕੇ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, "ਤੁਸੀਂ ਸਾਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦੀ ਕਿਹਾ ਹੈ, ਤੁਸੀਂ ਸਾਨੂੰ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤ ਕਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦਾ ਪੈਗੰਬਰ ਕਿਹਾ  ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ ਪਛਾਣੋ ਅਤੇ ਫਿਰ ਦੱਸੋ ਕਿ ਆਖਿਰ ਅੱਤਵਾਦੀ ਕੌਣ ਹੈ ਅਤੇ ਧਰਮੀ ਕੌਣ? ਅਸੀਂ ਅਕਸਰ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ੁਲਮ ਝੱਲੇ ਹਨ। ਪਰ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਉਸ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਪੂਰਾ ਰਿਕਾਰਡ ਰੱਖਣ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਜਾਂ ਸਿਖਲਾਈ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਲਗਭਗ 50,000, ਲਗਭਗ 1 ਮਿਲੀਅਨ - ਅਸੀਂ ਇਹ ਸਭ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਲੋਕ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਅੰਕੜੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਲਈ, ਮੈਂ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਇਕਜੁੱਟ ਹੋਵੋ। ਇਹ ਮਸਲਾ ਸਿਰਫ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ [ਸਿੱਖ] ਕੌਮ ਦਾ ਮਸਲਾ ਹੈ, ਮਨੁੱਖਤਾ ਦਾ ਮਸਲਾ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰੋ, ਜਿਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ. ਉਸ ਸਰਕਾਰ, ਉਸ ਮਸ਼ੀਨਰੀ, ਉਸ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕਰੋ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੱਚ ਦੱਸੋ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਵੀਰ ਇਸ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਸਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰੋ।

ਇਸ ਲਈ ਮੇਰੇ ਭਰਾਵੋ, ਗੁਰੂ ਅੱਗੇ ਅਰਦਾਸ ਕਰੋ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਸਵੈ-ਮਾਣ ਕਾਇਮ ਰੱਖੀਏ। ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਕੰਮ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਸਾਜੇ ਗਏ ਹਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਖੱਟਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਸਭ ਕੁਝ ਮੰਗਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਉਸ ਇੱਕ ਦਾਤ ਮੰਗਣ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਹਾਂ। ਗੁਰੂ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਦਾਤਾਂ ਹਨ, ਪਰ ਗੁਰੂ ਕੋਲ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਦਾਤ ਕੀ ਹੈ? ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਦਾਤ ਦੁੱਧ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪੁੱਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਤੇ ਹੁਣ ਗੁਰੂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਗੁਰਗੱਦੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਗੁਰੂ ਹੁਣ ਕਿਸੇ ਸੰਤ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਸਕਦਾ। ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਗੁਰਗੱਦੀ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਾਤ ਰੱਖੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸੱਦਾ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ (ਦਸ) ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਉਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਾਤ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਾਤ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਕੋਲ ਹੈ, ਸ਼ਹੀਦੀ ਦੀ ਦਾਤ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਦਾਤ ਮਿਲਦੀ ਹੈ - ਉਹ ਗੁਰੂ ਨਹੀਂ ਬਣਦੇ ਪਰ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਸਾਡੀ (ਸਿੱਖ) ​​ਕੌਮ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸਤਿਕਾਰਤ ਲੋਕ ਹਨ।

ਮੈਂ ਉਮੀਦ ਕਰਦਾ ਹਾਂ - ਮੈਂ ਕੋਈ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਨੇਤਾ ਨਹੀਂ ਹਾਂ, ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੋਈ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲਾਈਨ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕੋਈ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿੱਚ ਸਕਦਾ ਹੈ - ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਤੋਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰ ਕਹਾਂਗਾ: ਖਾਲਸਾ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਖੁਦ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਕੋਈ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕੋਗੇ।

ਸਰਬਜੀਤ ਕੌਰ ਸਰਬ