ਮਨੀਪੁਰ ਹਿੰਸਾ , ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਫਿਰਕੂ ਸਿਆਸਤ ਤੇ ਮੀਡੀਆ ਦੀ ਗੈਰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਭੂਮਿਕਾ

ਹਿੰਦੀ ਅਖਬਾਰਾਂ ਅਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਚੈਨਲਾਂ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰ ਰਹੇ ਦੁਖਾਂਤ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਉਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ।

ਮਣੀਪੁਰ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਸੜ ਬਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮਨੀਪੁਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਮੈਤੇਈ ਭਾਈਚਾਰੇ ਅਤੇ ਕਬਾਇਲੀ ਕੂਕੀ ਅਤੇ ਨਾਗਾ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦਰਮਿਆਨ ਹਿੰਸਾ ਦੌਰਾਨ 50 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਸੈਂਕੜੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਬੇਘਰ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਉਹ ਰਾਹਤ ਕੈਂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹਨ।ਸਥਿਤੀ ਕਿੰਨੀ ਵਿਗੜ ਚੁੱਕੀ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੀਪੁਰ ਵਿੱਚ ਧਾਰਾ 355 ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਸੰਘੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਕਾਨੂੰਨ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਖੋਹ ਲਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗਲ ਹੈ ਹੈ ਕਿ ਮਨੀਪੁਰ ਵਿੱਚ ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ ਪਰ ਕਰਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਧਮਕੀ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨਾ ਬਣੀ ਤਾਂ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਦੰਗੇ ਭੜਕਣਗੇ । ਕੀ ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਕਦਮ ਦਾ ਰਸਮੀ ਐਲਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ? ਨਾ ਤਾਂ ਸੰਘੀ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਾਕੀ ਕਈ ਕੰਮ ਭਾਜਪਾ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਗੁਪਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ,ਉਂਜ ਵੀ ਇਹ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਮਨੀਪੁਰ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਫੌਜ ਅਤੇ ਅਰਧ ਸੈਨਿਕ ਬਲਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਦੇਖਦੇ ਹੀ ਗੋਲੀ ਮਾਰਨ ਦੇ ਹੁਕਮ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਪਰ ਕੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਰ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਹਿੰਦੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵੀ ਉਸ ਅੱਗ ਦੀ ਤਪਸ਼ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿਚ ਮਨੀਪੁਰ ਸੜ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਇਕ ਵੱਡੇ ਹਿੰਦੀ ਅਖਬਾਰ ਦੀ ਸੁਰਖੀ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮਣੀਪੁਰ 'ਤੇ ਸਿੱਧੀ ਨਜ਼ਰ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਦੂਜੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅਫੀਮ ਦੀ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਸਾ ਭੜਕ ਗਈ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਇਹ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਦੱਸਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਮਨੀਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕੀ ਕਾਰਨ ਹਨ? ਫੌਰੀ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ।

ਪਰ ਕੋਈ ਹਿੰਦੀ ਜਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਖਬਾਰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਪੁੱਛ ਰਿਹਾ ਕਿ ਜਦੋਂ ਪੂਰਾ ਸੂਬਾ ਸੜ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਅਜੇ ਤੱਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਕੋਈ ਅਪੀਲ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵੀ ਚੁੱਪ ਕਿਉਂ? ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਵੀ ਕੋਈ ਬਿਆਨ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮਨੀਪੁਰ ਦੇ ਹਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਹਾਲ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ? ਵਿਰੋਧੀ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਮਣੀਪੁਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਉਪਾਅ ਕਰਨ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਇੱਕ ਨਿਯਮ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਹਰ ਰਾਜ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਨੀਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਬਾਰੇ ਚਿੰਤਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ, ਜੇ ਮਨੁੱਖੀ ਕਾਰਨਾਂ ਲਈ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ ਕਿ ਲਗਭਗ ਹਰ ਰਾਜ ਦੇ ਲੋਕ ਉੱਥੇ ਵਸਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਿੰਸਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰੇਗੀ। ਪਰ ਮਨੀਪੁਰ ਦੇ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜ ਅਸਾਮ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਕਰਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਈ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਦਾ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਕਾਂਗਰਸੀ ਲੋਕ ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੋਟ ਨਹੀਂ ਪਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ । ਕੀ ਭਾਜਪਾ ਨੂੰ ਵੋਟ ਪਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ? ਉਹ ਸੂਬੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮਦਰੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਤਬਾਹ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਇਸ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਉਹ ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਵੋਟਰਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਪਾਰਟੀ, ਭਾਜਪਾ ਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵੋਟ ਦੇਣ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸੂਬੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਕਰਨਾਟਕ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਨਾਲ ਖਿਲਵਾੜ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।

ਮਨੀਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨਹੀਂ ਭੜਕੀ ,ਸਗੋਂ ਇਹ ਫਿਰਕੂ ,ਵੰਡਵਾਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ। ਜਿਹੜੀ ਪਾਰਟੀ ਕਰਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾੜਾ ਵਧਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਉਹ ਮਨੀਪੁਰ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾੜਾ ਕਿਵੇਂ ਰੋਕੇਗੀ? ਜਾਂ ਉਹ ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੇਗੀ? ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਕੀ ਬਣੇਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੀ ਫਿਰਕੂ ਵੰਡ ਹੈ।

ਮਨੀਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਭਾਜਪਾ ਆਗੂ ਕਿਉਂ ਚਿੰਤਤ ਨਹੀਂ ਜਾਪਦੇ, ਇਹ ਸਮਝਾਉਣਾ ਔਖਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮਨੀਪੁਰ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਮੈਤੇਈ ਭਾਈਚਾਰਾ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀਆਂ ਅਤੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਕੁਕੀ ਅਤੇ ਨਾਗਾ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਟਕਰਾਅ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਦੇ ਇਰਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ੱਕ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਮਣੀਪੁਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਿੰਸਕ ਸਮੂਹ ਸਰਗਰਮ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਜਾਂ ਮਿਜ਼ੋਰਮ ਜਾਂ ਅਸਾਮ ਵਿੱਚ।

ਇਸ ਹਿੰਸਾ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਪਹਾੜਾਂ ਅਤੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਬਾਇਲੀ ਕੂਕੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਕੋਲ ਰਹੇ ਹਨ।ਉਹ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਹਨ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਇਸਾਈ ਧਰਮ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਹਨ।ਜੰਗਲਾਂ ਜਾਂ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਹੋਰ ਜ਼ਮੀਨ ਨਹੀਂ ਖਰੀਦ ਸਕਦਾ। ਪਰ ਜੇਕਰ ਕੂਕੀ ਚਾਹੁਣ ਤਾਂ ਘਾਟੀ ਜਾਂ ਮੈਦਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ।ਇਸ ਕਾਰਨ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਮੈਤੇਈ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਕੁੱਕੀ ਖੋਹ ਲੈਣਗੇ। ਉਹ ਇਹ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੁਕੀ ਭਾਈਚਾਰੇ

 ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।ਉਹ ਜੰਗਲ ਜਾਂ ਪਹਾੜ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀ ਦਾ ਦਰਜਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ, ਮਨੀਪੁਰ ਹਾਈਕੋਰਟ ਨੇ ਮਨੀਪੁਰ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕਰੇ ਕਿ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਮੈਤੇਈ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁੱਕੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਖਦਸ਼ਾ ਹੋਰ ਡੂੰਘਾ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਜੰਗਲ ਅਤੇ ਪਹਾੜ ਤੋਂ ਉਜਾੜਨ ਦੀ ਕੋਈ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਈ ਕੁੱਕੀ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਦੱਸ ਕੇ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਮਿਆਂਮਾਰ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਦੱਬੇ-ਕੁਚਲੇ ਚਿਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਲੂਕ ਤੋਂ ਕੁਕੀ ਭਾਈਚਾਰਾ ਵੀ ਨਾਰਾਜ਼ ਸੀ। ਕੁਕੀ ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਨੇੜਤਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮਿਜ਼ੋਰਮ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਵਾਲੇ ਸਲੂਕ ਤੋਂ ਉਲਟ ਮਤਰੇਆ ਵਿਹਾਰ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।

ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁੱਕੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਿਆਂ ਭਾਰੀ ਰੋਸ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਮਨੀਪੁਰ ਦੀ ਭਾਜਪਾ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਵੱਲੋਂ ਕੁਕੀ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿਰੁੱਧ ਵਰਤੀ ਗਈ ਭਾਸ਼ਾ ਕੁਕੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਬਹੁ-ਗਿਣਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਹਿੱਤ ਪੂਰਦੀ ਜਾਪੀ। ਭਾਜਪਾ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਟੈਂਡ ਨੇ ਇਸ ਫਿਰਕੂ ਹਿੰਸਾ ਦੀ ਅੱਗ ਨੂੰ ਵੀ ਭੜਕਾਇਆ।ਕੂਕੀ ਦੇ ਦਬਦਬੇ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਮੈਤਈ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਲੋਕਾਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।ਤੁਰੰਤ ਹੀ ਇਹ ਹਿੰਸਾ ਘਾਟੀ ਅਤੇ ਮੈਦਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਈ। ਕੂਕੀ ਲੋਕਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਅਤੇ ਹੁਣ ਤੱਕ 50 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ ਅਤੇ ਕਤਲਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਮਾਮੂਲੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹਿੰਸਾ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਘਟ ਰਹੀ ਹੈ । ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਭਾਜਪਾ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਕੁਝ ਵੀ ਆਸ ਰੱਖਣੀ ਵਿਅਰਥ ਹੈ। ਮਨੀਪੁਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਨੀਪੁਰ ਵਿੱਚ ਸਦਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ।ਫਿਰਕੂ ਸਿਆਸਤ ਨੂੰ ਰਦ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ।

​​​​​​

ਅਪੂਰਵਾਨੰਦ