ਚੌਥੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸੰਦੇਸ਼

ਧੰਨੁ ਧੰਨੁ ਰਾਮਦਾਸ ਗੁਰੂ ਜਿਨਿ ਸਿਰਿਆ ਤਿਨੈ ਸਵਾਰਿਆ

ਕਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ (ਡਾ.)

ਉਪ ਕੁਲਪਤੀ,

ਜਗਤ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ

ਪੰਜਾਬ ਸਟੇਟ ਓਪਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ,ਪਟਿਆਲਾ

ਚੌਥੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 25 ਅੱਸੂ, ਸੰਮਤ 1591 ਨੂੰ ਚੂਨਾ ਮੰਡੀ, ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਕੋਤਵਾਲੀ ਚੌਂਕ ਵਿਖੇ ਮਾਤਾ ਅਨੂਪ ਦੇਵੀ (ਦਇਆ ਕੌਰ) ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਭਾਈ ਹਰੀ ਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਆਰਥਿਕ ਪੱਖੋਂ ਬੇਸ਼ੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਬੇਹੱਦ ਕਮਜੋਰ ਸੀ ਪਰ ਆਪਣੀ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਲਈ ਤਨਦੇਹੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਇਸ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਉਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਸਨ। ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਉੱਠਣਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਬੰਦਗੀ ‘ਚ ਲੀਨ ਹੋਣਾ ਤੇ ਬਾਕੀ ਦਾ ਕੁੱਲ ਸਮਾਂ ਕਿਰਤ ਕਰਦਿਆਂ ਬਤੀਤ ਕਰਨਾ, ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਿਨ ਚਰਿਯਾ ਸੀ।ਬਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਵਿਆਹੁਤਾ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਹੋਈ ਤੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਪੁੱਤਰ ਦੀਆਂ ਕਿਲਕਾਰੀਆਂ ਗੁੰਜੀਆਂ। ਬਾਲ ਦਾ ਨਾਮ ‘ਜੇਠਾ’ ਰੱਖਿਆ। ਸੂਰਜ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਗ੍ਰੰਥ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਭਾ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਮੱਥੇ ਤੇ ਰਾਜਯੋਗ, ਗੋਰਾ ਰੰਗ, ਸੋਹਣੇ ਨਕਸ਼, ਪ੍ਰਸੰਨ ਚਿਤ ਅਤੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦਾ ਚਿਹਰਾ ਹਰੇਕ ਵੇਖਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਅਚੰਭਤ ਵੀ ਕਰਦਾ ਤੇ ਆਕਰਸ਼ਕ ਵੀ। ਬਚਪਨ ‘ਚ ਉਹ ਬਾਲਾਂ ਨਾਲ ਖੇਡਦੇ ਮੱਲਦੇ ਜਰੂਰ ਸਨ ਪਰ ਬਾਲ-ਵਰੇਸ਼ ਵਾਲਾ ਸੁਭਾਓ ਉਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਗੁੰਮ ਸੀ। ਉਹ ਸਦਾ ਕਿਸੇ ਰਮਜ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਦੇ, ਡੁੰਘੀ ਸੋਚ ਦਾ ਇਸ਼ਾਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਸਤਕ ਚੋਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਦਿਸਦਾ ਫਲਸਰੂਪ ਉਨਾਂ ਦੇ ਦੋਸਤ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਅਤੇ ਦੋਸਤਾਨਾ ਸੁਭਾਅ ਲਈ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਜ਼ੁਰਗ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਨਿਮਰ ਹੋਣ ਲਈ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਂ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬਿਤਾਉਂਦੇ, ਘਰ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਕੋਲ ਬੈਠਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਪਰਮੇਸ਼ਵਰ ਦੀ ਉਸਤਤ ਕਰ ਪ੍ਰਾਥਨਾ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਹੁੰਦੇਂ ਸਨ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹ ਬਾਹਰ ਵੀ ਖੇਡ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਈ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਘਰ ਨੂੰ ਭੱਜ ਆਉਂਦੇ।

ਪਰਿਵਾਰ ਗਰੀਬ ਸੀ ਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨੀਆਂ ਸਹਿਜ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਦਾ ਇਕ ਹੀ ਸਾਧਨ ਸੀ ਘੁੰਗਣੀਆਂ ਤਿਆਰ ਕਰਨੀਆਂ ਅਤੇ ਹਰੀ ਦਾਸ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਮੰਡੀ ਵਿੱਚ ਵੇਚ ਆਉਣੀਆਂ ਤੇ ਔਖੇ-ਸੌਖੇ ਆਪਣਾ ਪਰਿਵਾਰ ਪਾਲਣਾ। ਰੱਬ ਦੀ ਕਰਨੀ ਕਿ ਉਹ ਅਜੇ ਬਾਲ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਨ ਕਿ ਅਚਾਨਕ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ। ਸ਼ਰੀਕਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਅੱਖਾਂ ਫੇਰ ਗਿਆ ਤੇ ਕੁੱਲ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਾਨੀ ਦੇ ਸਿਰ ਪੈ ਗਈ। ਨਾਨੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਬਾਸਰਕੇ ਲੈ ਆਈ। ਨਾਨੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਗਰੀਬ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਘੁੰਗਣੀਆਂ ਵੇਚਕੇ ਹੀ ਗੁਜਾਰਾ ਕਰਦੀ ਸੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹੀ ਕੰਮ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਕਰਨ ਲੱਗੇ।

ਇੱਕ ਵਾਰ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਬਾਰੇ ਸੁਣਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਹ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਵਿਖੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਗਤਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਉਥੇ ਹੀ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਮਾਹੌਲ ਨਾਲ ਉਹ ਮੋਹਿਤ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਵਸਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਉੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉਹੀ ਆਪਣਾ ਪੁਰਾਣਾ ਕੰਮ ਘੁੰਗਣੀਆਂ ਵੇਚਣ ਦਾ ਇੱਥੇ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਆਯੋਜਿਤ ਧਾਰਮਿਕ ਸਭਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਭਾਗ ਲੈਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦ ਵਿਹਲੇ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀ ਸਾਧ-ਸੰਗਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ। ਗੁਰੁ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਬਹੁਤ ਨੀਝ ਨਾਲ ਇਸ ਬਾਲ ਵੱਲ ਵੇਖਦੇ ਅਤੇ ਅਤਿ- ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੁੰਦੇ। ਗੁਰੁ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੱਖਰ ਉਠਾਲਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਫਲਸਰੂਪ ਕਈ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਜਾਣੂ ਹੋ ਗਏ।

ਇੱਕ ਦਿਨ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਬੀਬੀ ਭਾਨੀ ਜੀ ਵੱਡੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਉਸ ਲਈ ਪਤੀ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਬੀਬੀ ਭਾਨੀ ਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇੱਕ ਲੜਕੇ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਵਸਤੂਆਂ ਰੱਖਦਿਆਂ ਦੇਖਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਦੇਖਣ `ਤੇ, ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ, "ਉਸ ਵਰਗੇ ਨੌਜਵਾਨ ਨੂੰ ਲੱਭੋ"। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਉਹ ਆਪਣੇ ਵਰਗਾ ਆਪ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਉਸ ਵਰਗਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ"। ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ, ਆਚਰਣ ਅਤੇ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਤੋਂ ਇਤਨਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਛੋਟੀ ਬੇਟੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1545 ਵਿਚ ਵਿਆਹ ਦੀ ਰਸਮ ਅਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ।

ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ (ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਸਾਹੁਰੇ ਸਨ) ਨੂੰ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੇ `ਗੁਰੂ` ਮੰਨਿਆ ਅਤੇ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਪੂਰਨ ਤੌਰ ਤੇ ਗੁਰੁ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਸਮਰਪਤ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨਾਲ ਡੂੰਘੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੁੜ ਗਏ। ਬੀਬੀ ਭਾਨੀ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਦੀ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰੇ ਪਤੀ ਵਜੋਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਸੰਤ ਵਜੋਂ ਵੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰ ਸਨ; ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ (1547 ਈ.), ਮਹਾਦੇਵ (1551) ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ (1553)। ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨਾਲ ਆਪ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੇ ਲੰਬੇ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਦੌਰਿਆਂ `ਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।

ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਨਗਰੀ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ‘ਗੁਰੂ ਕਾ ਚੱਕ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਚੱਕ ਰਾਮਦਾਸ ਜਾਂ ਰਾਮਦਾਸਪੁਰਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਗਿਆ। ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੇ ਪਿੰਡ ਤੁੰਗ ਦੇ ਜ਼ਿਮੀਦਾਰ ਪਾਸੋਂ 700 ਰੁਪਏ ਦੀ ਅਦਾਇਗੀ `ਤੇ ਜੰਗਲੀ ਬੂਟੇ (ਬੇਰ ਦੇ ਰੁੱਖ) ਅਤੇ ਜੰਗਲਾਂ ਨਾਲ ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਖਰੀਦਿਆ। ਸਿੱਖ ਕੇਂਦਰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਸਰੋਵਰ (ਜੋ ਹੁਣ ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਵਿਖੇ ਸੰਤੋਖਸਰ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਸਸ਼ੋਭਿਤ ਹੈ) ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਆਪਣੇ ਲਈ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਘਰ ਬਣਾਉਣਲਈ ਕਿਹਾ। ਸੰਨ 1577 ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਕ ਹੋਰ ਸਰੋਵਰ ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਇਹ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮੌਜੂਦਾ ਸਰੋਵਰ ਹੈ।ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਅਸਥਾਨ `ਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸਰੋਵਰ ਬਣਵਾਇਆ, ਤਾਂ ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜਾਂ `ਅਮਰਤਾ ਦਾ ਸਰੋਵਰ` ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ।ਇਸ `ਅਮਰਤਾ ਦੇ ਸਰੋਵਰ` ਬਾਰੇ ਬਾਣੀ ਵਿਚ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਨੂੰ ਅੰਕਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:

ਰਾਮਦਾਸ ਸਰੋਵਰਿ ਨਾਤੇ, ਸਭਿ ਉਤਰੇ ਪਾਪ ਕਮਾਤੇ॥

ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ (ਚੱਕ ਰਾਮਦਾਸ ਪੁਰ) ਵਪਾਰ ਮਾਰਗਾਂ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਜਲਦੀ ਹੀ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰਾ ਸਥਾਨ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਹ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੇਂਦਰ ਬਣਿਆ। ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਆਉਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਦੂਰਗਾਮੀ ਮਹੱਤਵ ਵਾਲਾ ਕਦਮ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ।ਇਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਾਂਝਾ ਪੂਜਾ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਧਰਮ ਵਜੋਂ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਮੰਜੀ ਪ੍ਰਥਾ ਦੀ ਥਾਂ ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਥਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਕਦਮ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।

ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਉਮਰ ਵੱਧ ਰਹੀ ਸੀ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਪੁੱਤਰੀ, ਬੀਬੀ ਦਾਨੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਰਾਮਾ ਜੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜੋ ਇੱਕ ਜੋਸ਼ੀਲੇ ਸਿੱਖ ਸਨ। ਉਹ ਗੁਰੂ ਦੀ ਰਸੋਈ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਦੋਨੋਂ ਜਵਾਈ ਰਾਮਾ ਜੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੂੰ ਪਰਖ ਲਈ ਸੱਦਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਉਲੀ ਦੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਥੜ੍ਹਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਥੜ੍ਹਾ ਬਣਾਇਆ, ਪਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਉਹ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੋ ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ `ਤੇ ਰਾਮਾ ਜੀ ਨੇ ਅੱਕ ਕੇ ਥੜ੍ਹਾ ਬਣਾਉਣਾ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਅਸਹਿਮਤੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਬਿਲਕੁਲ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਣਾਇਆ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ। ਲੰਮੀ ਬਹਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਤੀਜੀ ਵਾਰ ਇਸਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਉਮਰ ਵਧਣ ਕਾਰਨ ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਅੱਗੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ "ਮੈਂ ਮੂਰਖ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਗਲਤ ਅਤੇ ਘਟੀਆ ਸਮਝ ਵਾਲਾ ਹਾਂ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਸਾਰਾ ਗਿਆਨ ਹੈ"। ਉਸਨੇ ਇਸਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਤੀਜੀ ਵਾਰ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਨੁਕਸ ਲੱਭਦੇ ਰਹੇ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਇਹ ਸੱਤ ਵਾਰ ਦੁਬਾਰਾ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ । ਇਸ ਵਾਰ ਜੇਠਾ ਜੀ ਹੰਝੂ ਬਹਾਉਦੇ ਹੋਏ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਪਏ ਅਤੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ, “ਮੈਂ ਇੱਕ ਮੂਰਖ ਹਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸੀਮਤ ਸਮਝ ਨਾਲ, ਤੁਹਾਡੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਸਕਦਾ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਮੈਨੂੰ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿਓ ਤਾਂ ਜੋ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਤੁਹਾਡਾ ਬੋਲ ਜਾਣ ਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਥੜ੍ਹਾ ਬਣਾ ਸਕਾਂ।`` ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾ ਕੇ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿੱਤਾ, “ਮੇਰਾ ਹੁਕਮ ਮੰਨ ਕੇ, ਤੁਸੀਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਆਸ ਦੇ ਸੱਤ ਵਾਰ ਥੜ੍ਹਾ ਬਣਵਾਇਆ ਹੈ।ਇਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਦੀ ਗੱਦੀ ਆਪ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਕੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।”

ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਨੇ ਜੇਠਾ ਜੀ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫਿਰਨੀ `ਤੇ ਨਾਰੀਅਲ ਅਤੇ ਪੰਜ ਪੈਸੇ ਰੱਖੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਗੁਰੂ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰ ਕੀਤਾ। ਆਪਣੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਉਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਨੂੰ ਪਿਛਲੇ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ।

ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੀ ਕੀਰਤਨ, ਲੰਗਰ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰਗੱਦੀ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸੇਵਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ `ਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਹਰ ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਫਰਜ਼ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹਰ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਕਿਰਤ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸਦਾ ਉਸ ਨੂੰ ਯਾਦ ਰਹੇ। ਇਸ ਨਾਲ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੀ ਦੁਖਦਾਈ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਮਿਲੇਗੀ।

ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਚਾਰ ਲਾਵਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਪੂਰਨ ਕਰਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਿੰਦੂ ਦੀ ਵੇਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਿੱਖ ਧਰਮ `ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਵਿਆਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇਸ ਵੱਖਰੇ ਵਿਆਹ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਵਾਇਤੀ ਹਿੰਦੂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਬਾ ਸ਼੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਉਦਾਸੀਆਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਪਰਦਾਵਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਮੇਲ-ਮਿਲਾਪ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੂਰਵਜਾਂ ਵਾਂਗ ਵਹਿਮਾਂ-ਭਰਮਾਂ, ਜਾਤ-ਪਾਤ ਅਤੇ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਨਿਖੇਧੀ ਕੀਤੀ।

ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਕਾਰਜ 30 ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ 638 ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ 246 ਪਦੇ, 138 ਸ਼ਲੋਕ, 31 ਅਸ਼ਟਪਦੀਆਂ ਅਤੇ 8 ਵਾਰਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਅੰਗ ਹਨ।

ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ (ਗੁਰੂ) ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਪੰਜਵੇਂ ਨਾਨਕ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਛੱਡ ਕੇ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਆ ਗਏ। ਉਥੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ 1 ਸਤੰਬਰ 1581 (ਭਾਦੋਂ ਸੁਦੀ 3, 2 ਅੱਸੂ) ਸੰਮਤ 1638 ਨੂੰ ਆਪ ਜੀ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾ ਗਏ।

ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਅਤੇ ਸੰਦੇਸ਼

1.ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦਾਸਮੁੱਚਾ ਜੀਵਨ ਪਿਆਰ, ਸ਼ਰਧਾ, ਸਮਰਪਣ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਦਾ ਰੂਪ ਸੀ।ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਬੜੀ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਕੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰੇਮ ਸਹਿਤ ਨਿਮਰ ਜੀਵਣ ਜੀਉਣ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ।

2. ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ 19 ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ, ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ 11 ਹੋਰ ਰਾਗਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਚ ਜੋੜਿਆ,ਜਿਸ ਨਾਲ ਗੁਰੂਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮੁਕੰਮਲ 30 ਰਾਗ ਬਣ ਗਏ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਰਾਗ (ਜੈਜਾਵੰਤੀ ਰਾਗ) ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦਾ ਇਸ ਵਿਚ ਅੰਕਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

3. ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਮਹਾਨ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਅਤੇ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਸਨ। ਇਸ ਦੂਰਦਰਸ਼ਤਾ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਾਡਾ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਰਾਮਦਾਸਪੁਰ ਦੀ ਨਗਰੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਹਿਰ ਬਣ ਗਿਆ, ਜਿਹੜਾ ਅੱਜ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਬਲਕਿ ਇੱਕ ਅਸਲ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਵਾਂਗ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ-ਪਾਸਾਰ ਕੀਤਾ।

4.ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਤੇ ਲੋਟੂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਨੀਂਹ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰਨ ਲਈ ਲੰਗਰ ਅਤੇ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ।

5. ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇਹਰੇਕ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਗੁਰਸਿੱਖ ਦਾ ਜੀਵਨ ਜਿਊਣਾ ਸਿਖਾਇਆ।ਗੁਰਸਿੱਖ ਦਾ ਜੀਵਨ ਮਰਿਯਾਦਾਮਈ ਜੀਵਨ ਹੈ,ਜਿਸ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਅਨੁਸ਼ਾਸ਼ਨ ਤਹਿਤ ਕਾਰਜ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:

ਗੁਰ ਸਤਿਗੁਰ ਕਾ ਜੋ ਸਿਖੁ ਅਖਾਏ, ਸੁ ਭਲਕੇ ਉਠਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵੇ॥

6.ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਲਾਵਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਬਾਣੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਆਨੰਦ ਕਾਰਜ ਵਿੱਚ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਮਿਆਰੀ ਸਿੱਖ ਵਿਆਹ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਚਾਰ ਪਉੜੀਆਂ ਵਾਲੀ ਬਾਣੀ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਜ ਨਾਲ ਜਿੱਥੇ ਵਿਆਹ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਨਵੀਂ ਰੀਤ ਸਥਾਪਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ,ਉੱਥੇ ਇਸ ਵਿਚ ਨਾਲ ਹੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਅਸਲ ਜੀਵਨ-ਜਾਚ ਵੀ ਸਿਖਾਈ ਗਈ ਹੈ।

7. ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਸੰਕਲਪਨਾਮ ਜਪਣ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਜਪਣ ਦਾ ਲਾਭ ਇੱਕਲੇ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸਾਧ ਸੰਗਤਿ ਵਿਚ ਹੈ।ਇਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿਚ ਆਉਦਾ ਹੈ:

ਸਤਸੰਗਤਿ ਮਿਲੀਐ ਹਰਿ ਸਾਧੂ ਮਿਲਿ ਸੰਗਤਿ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਇ॥

ਗਿਆਨ ਰਤਨੁ ਬਲਿਆ ਘਟਿ ਚਾਨਣੁ ਅਗਿਆਨੁ ਅੰਧੇਰਾ ਜਾਇ॥

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਧ ਸੰਗਤਿ ਵਿਚ ਜੁੜਨ ਨਾਲ, ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਕਰਨ ਨਾਲ, ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਜੱਸ ਗਾਇਨ ਨਾਲ, ਆਤਮਕ ਗਿਆਨ ਦੇ ਰਤਨ ਚਮਕਦੇ ਹਨ ਤੇ ਹਿਰਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਈ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਅਗਿਆਨਤਾ ਵੀ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇ:

ਹਰਿ ਜਨ ਨਾਚਹ ਹਰਿ ਹਰਿ ਧਿਆਇ॥

ਐਸੇ ਸੰਤ ਮਿਲਹਿ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ਹਮ ਜਨ ਕੇ ਧੋਵਹ ਪਾਇ॥

ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਗੋਲੇ, ਤੇਰਾ ਨੱਚਣਾ ਸੁਆਮੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਹੋਵੇ। ਜੇਕਰ ਮੈਂ ਅਜਿਹੇ ਸੰਤਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਂ, ਹੇ ਮੇਰੇ ਵੀਰ! ਮੈਂ ਅਜਿਹੇ ਸੇਵਕਾਂ ਦੇ ਪੈਰ ਧੋਵਾਂਗਾ।

ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਪਹੁ ਮਨ ਮੇਰੇ ਅਨਦਿਨੁ ਹਰਿ ਲਿਵ ਲਾਇ॥

ਜੋ ਇਛਹੁ ਸੋਈ ਫਲੁ ਪਾਵਹੁ ਫਿਰਿ ਭੂਖ ਨ ਲਾਗੈ ਆਇ॥

8. ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇਹਰ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ `ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਜਾਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਵੀ ਘੋਰ ਨਿੰਦਿਆ ਕੀਤੀ।

9. ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀਦਇਆ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸਨ।ਜਿਸ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਅਤੇ ਨਿਮਰਤਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚੋਂ ਝਰ-ਝਰ ਪੈਂਦੀ ਹੈ,ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਦੇਖੋਂ : ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਨਿਮਰਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚੋਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਪੁੱਤਰ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਇਤਨਾ ਲੰਬਾ ਦਾੜ੍ਹਾ ਕਿਉਂ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤਾਂ ਆਪ ਨੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਆਪ ਜੈਸੇ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਦੇ ਚਰਨ ਝਾੜਨ ਲਈ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਅਤੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਮਹਿਮਾਂ ਪਹਿਲੇ ਹੀ ਬਹੁਤ ਸੁਣੀ ਸੀ ਹੁਣ ਪਰਤੱਖ ਵੇਖ ਵੀ ਲਈ ਹੈ।ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਿਸਾਲ ਦਿੰਦਿਆਂ ਸਮੁੱਚੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸੱਚੇ ਗੁਰੂ (ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ) ਦੇ ਸਦਾ-ਸਦਾ ਲਈ ਸ਼ੁਕਰਗੁਜ਼ਾਰ ਰਹਿਣ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

10.ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਹਰ ਇੱਕ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਈਰਖਾ ਭਾਵ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਜੀਵਨ ਜੀਣ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ।ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਜਵਾਈ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੋਇਆ ਵੀ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਵਿੱਚ ਰਤਾ ਭਰ ਵੀ ਢਿਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਦਾ ਗੁਰੂ ਸਰੂਪ ਜਾਣ ਕੇ ਹੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਆਪ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਰੀਕਾਂ ਦੇ ਕਹਿਣ ’ਤੇ ਵੀ ਕੋਈ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਗਾਰੇ ਦੀ ਟੋਕਰੀ ਚੁੱਕਣ ਵਾਲੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਆਖ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਹ ਗਾਰੇ ਦੀ ਟੋਕਰੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਰਾਜ-ਜੋਗ ਦਾ ਛਤਰ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਵੱਲੋਂ ਵਧੀਕੀਆਂ ਕਰਣ ’ਤੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੁਰਾ ਭਲਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਈਰਖਾ ਕੀਤੀ ਸਗੋਂ ਘਰੋਗੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਦਾ ਖੁਸ਼ਗਵਾਰ ਰੱਖਿਆ। ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁਖ ਸੰਦੇਸ਼ ਨਿਮਰਤਾ, ਹਲੇਮੀ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਹੈ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੀ ਸੰਕਲਪੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਗਹਿਣੇ ਹਨ। ਆਪ ਜੀ ਅੰਦਰੋਂ ਬਾਹਰੋਂ ਪ੍ਰੇਮ ਦਾ ਮੁਜੱਸਮਾ ਸਨ।

11. ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿੜ ਕਰਵਾਉਦੇ ਹਨ।ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਆਪ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਪਿਆਰ ਵਿਚ ਭਿੱਜੇ ਸਦਾ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਅਤੇ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਆਖਦੇ ਹਨ :

ਸਾ ਧਰਤੀ ਭਈ ਹਰੀਆਵਲੀ ਜਿਥੈ ਮੇਰਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਬੈਠਾ ਆਇ॥

ਹਉ ਪਾਣੀ ਪਖਾ ਪੀਸਉ ਸੰਤ ਆਗੈ ਪਗ ਮਲਿ ਮਲਿ ਧੂਰਿ ਮੁਖਿ ਲਾਈਐ॥

ਇਸੇ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਕਰਕੇ ਆਪ ‘ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ’ ਬਣੇ ਪਰ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਹਉਮੈ ਨੂੰ ਲਾਗੇ ਨਹੀਂ ਆਉਣ ਦਿੱਤਾ ਸਗੋਂ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਹੋ ਕੇ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਕੀਤੀ:

ਵਿਚਿ ਹਉਮੈ ਸੇਵਾ ਥਾਇ ਨ ਪਾਏ॥

ਜਨਮਿ ਮਰੈ ਫਿਰਿ ਆਵੈ ਜਾਏ ॥

ਸੁਨੇਹਾ

ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਿਸਾਲ ਦਿੰਦਿਆਂ ਸਮੁੱਚੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸੱਚੇ ਗੁਰੂ (ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ) ਦੇ ਸਦਾ-ਸਦਾ ਲਈ ਸ਼ੁਕਰਗੁਜ਼ਾਰ ਰਹਿਣ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

ਆਓ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰੀਏ।