ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਸਿਆਸਤ 'ਚ ਵਾਪਸੀ
ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਲਈ ਕੀ ਮਾਇਨੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਇਹ ਪਰਤਵਾਂ ?
ਆਈ.ਪੀ.ਐੱਸ. ਅਫਸਰ ਤੋਂ ਖਾਲਿਸਤਾਨੀ ਕਾਰਕੁਨ ਬਣੇ ਰਾਜਨੇਤਾ 77 ਸਾਲਾ ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਨੇ ਲੰਘੇ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੀ ਸੀਟ ਸੰਗਰੂਰ ਤੋਂ ਜਿੱਤੀ, 1999 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਚੋਣ ਜਿੱਤ ਸੀ। ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਦੇ ਪਿਛੋਕੜ ਜੀਵਨ 'ਤੇ ਜੇ ਝਾਤ ਮਾਰੀ ਜਾਵੈ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਨਸ਼ਾ ਤਸਕਰਾਂ 'ਤੇ ਸ਼ਿਕੰਜਾ ਕੱਸਣ ਵਾਲੇ ਸਖ਼ਤ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੀ ਤੇ ਬਾਅਦ 'ਚ ਇੱਕ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਉਭਰੇ ਜੋ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਦੇ ਹਨ , ਤੇ ਇੱਕ ਲੋਕ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ ਜਿਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਕਿਰਪਾਨ ਲੈ ਕੇ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਦੁਬਾਰਾ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਸਿੱਖ ਸਿਆਸੀ ਰਾਜਨੇਤਾ ਵਜੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ।
ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ
ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਜੋ ਬਾਦਲ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਧੜਾ ਹੈ। ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਮਾਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਿਆਸਤ 'ਚ ਉਦੋਂ ਤਰਥਲੀ ਮਚਾ ਦਿੱਤੀ ਜਦੋਂ ਸੰਗਰੂਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਸੀਟ ਦੀ ਉਪ ਚੋਣ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਫਰਕ ਨਾਲ 5,822 ਵੋਟਾਂ ਤੋਂ ਜਿੱਤੀ ਲਈ ।ਇਹ ਸੀਟ 'ਆਪ' ਨੇਤਾ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਭਗਵੰਤ ਮਾਨ ਦਾ ਘਰੇਲੂ ਮੈਦਾਨ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਵੱਡੀ ਜਿੱਤ ਦਰਜ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿਰਫ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਿਆ ਸੀ। ਭਗਵੰਤ ਮਾਨ 2014 ਤੋਂ ਸੰਗਰੂਰ ਤੋਂ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਸਨ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਸੀਟ ਖਾਲੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।
ਸਿਆਸਤੀ ਸਫ਼ਰ 'ਚ ਉਤਰਾਅ ਚੜ੍ਹਾਅ
ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਮਾਨ 1989 ਵਿੱਚ ਤਰਨਤਾਰਨ ਤੋਂ ਅਤੇ 1999 ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਸੰਗਰੂਰ ਤੋਂ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ, ਨਾ ਤਾਂ ਉਹ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅ) ਦੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਆਗੂ ਨੇ ਅਗਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ।ਇਸ ਲਈ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਏ) ਦੇ ਨੇਤਾ ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਵਾਪਸੀ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਆਸਅਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਕੁਝ ਸਿਆਸੀ ਨਿਰੀਖਕਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਅਣਕਿਆਸੀ ਸਫਲਤਾ ਨੂੰ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਅਕਾਲੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀ ਪੁਨਰ-ਸੁਰਜੀਤੀ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਇਆ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ 'ਤੇ 'ਆਪ' ਨਾਲ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਕਾਰਨ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਜਿਸ 'ਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗਾਇਕ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂ ਸਿੱਧੂ ਮੂਸੇ ਵਾਲਾ ਦਾ ਕਤਲ ਜੋ ਮਈ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਹਾਰ ਦਾ ਕਾਰਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਅਕਾਲੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੇ ਉਭਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਗਿਰਾਵਟ ਦਾ ਦੌਰ
ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, 2004 ਤੋਂ 2019 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਮਾਨ ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਲੜੀਆਂ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ਲਗਾਤਾਰ ਗਿਰਾਵਟ ਦੇਖੀ ਗਈ। 2004 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਸੰਗਰੂਰ 'ਚ 26 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵੋਟਾਂ ਨਾਲ ਤੀਜੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਰਹੇ ਜੋ ਪਿਛਲੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ 41.7 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸਨ। 2009 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਪੰਜਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਚਲਾ ਗਿਆ ਅਤੇ 3.62 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਦੇ ਮਾਮੂਲੀ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਨਾਲ ਉਹ ਹੇਠਾਂ ਚਲਾ ਗਿਆ, 2014 ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ ਸੀਟ ਤੋਂ ਚੋਣ ਲੜਨ ਦਾ ਤਜਰਬਾ ਕੀਤਾ, ਪਰ 1.34 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਦੇ ਵੋਟ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਾੜਾ ਚੋਣ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 2019 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਸੰਗਰੂਰ ਵਾਪਸ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੋਟ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਮਾਮੂਲੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਜੋ 4.37 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਨੇ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਚਾਲ ਚੱਲਿਆ। ਉਹ ਢੰਡੋਲੀ (2007), ਫਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ (2012) ਅਤੇ ਬਰਨਾਲਾ (2017) ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਸੀਟਾਂ ਤੋਂ ਅਸਫ਼ਲ ਚੋਣ ਲੜੇ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਦੀ ਵੋਟ 2007 ਵਿੱਚ 15 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੋਂ 2012 ਵਿੱਚ 2.9 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਅਤੇ 2017 ਵਿੱਚ 3.8 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੋ ਗਈ।
ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਿਆਸਤ 'ਚ ਮੁੜ ਵਾਪਸੀ
ਮਾਨ ਦੀ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਸੰਗਰੂਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਜਿੱਤ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ‘ਆਪ’ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਕਮਾਲ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। 'ਦਿ ਪ੍ਰਿੰਟ' ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਫਾਰ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ਐਂਡ ਕਮਿਊਨੀਕੇਸ਼ਨ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਪ੍ਰਮੋਦ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ "ਕੱਟੜਵਾਦ ਦੇ ਭਾਰੂ ਰੰਗਾਂ ਨਾਲ" ਅਕਾਲੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਮੁੜ ਉਭਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਮਾਨ ਦੀ ਜਿੱਤ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਹੈ। “ਇਸ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੇ ਤਿੰਨ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਹਨ- ਪੰਥਕ , ਸੂਬਾਈ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨੀ। ਅਜਿਹਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ [ਮਾਨ] ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਮਿਲਿਆ ਹੈ।
ਕੁਝ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮਾਹਰ ਅਤੇ ਨਿਰੀਖਕ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਜੋ 2020 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ, ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਈ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਭੜਕਾਇਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਗੈਰ-ਵਿਰੋਧੀ, ਸਿੱਖ-ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਜਗ੍ਹਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਖਲਾਅ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਮਾਨ ਵਰਗਾ ਆਗੂ ਇਸ ਮੋੜ ’ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਰੌਣਕੀ ਰਾਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੰਗਰੂਰ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਨੂੰ 'ਆਪ' ਸਰਕਾਰ ਲਈ ਜਨਤਾ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ "ਮਜ਼ਬੂਤ ਸੰਦੇਸ਼" ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ' ਬਦਲਾਵ (ਤਬਦੀਲੀ)' ਦੇ ਆਪਣੇ ਚੋਣ ਵਾਅਦੇ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ।“ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਰਵਾਇਤੀ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀ ਵੱਲ ਜਾਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਵਰਗੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੂੰ ਵੋਟ ਦੇਣਾ ‘ਆਪ’ ਲਈ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸੰਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਲੋਕ 'ਆਪ' ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਢਾਂਚਾਗਤ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ 'ਚ ਜਲਦੀ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਦੂਜੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਭਰੋਸਾ ਹੈ,ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ, " ਲੋਕਾਂ 'ਚ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਕਿ ਭਗਵੰਤ ਮਾਨ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨੇਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਦਿਸ਼ਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਤੋਂ ਅਜਿਹਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ 'ਆਪ' ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਿੱਧੂ ਮੂਸੇ ਵਾਲਾ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਸਨ। ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਮਾਨ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਿੱਖ ਪੱਖੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਵੀ ਉਸਦੀ ਅਪੀਲ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ ਸੀ।
ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਦਾ ਆਈਪੀਐਸ ਵਿੱਚ ਕਰੀਅਰ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਿਆਸੀ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਮੋੜ
ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਮਾਨ ਸਿਆਸੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ। ਉਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਕਰਨਲ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਾਨ (ਸੇਵਾਮੁਕਤ), ਇੱਕ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਆਗੂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1960 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਪੀਕਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਗੀਤਇੰਦਰ ਕੌਰ ਮਾਨ , ਪ੍ਰਨੀਤ ਕੌਰ ਦੀ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਹੈ, ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪਤਨੀ ਹੈ।
ਮਾਨ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਿਸ ਸੇਵਾ (IPS) ਦੇ 1967-ਬੈਚ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਆਪਣਾ ਕੈਰੀਅਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਪਰ 1984 ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਜਿਸਨੂੰ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।ਮਾਨ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਵਿਜੀਲੈਂਸ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਅਤੇ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਅਤੇ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਅਹੁਦਿਆਂ 'ਤੇ ਵੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨਿਭਾਅ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਫਰੀਦਕੋਟ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਸ਼ਾ ਤਸਕਰਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।
1984 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਨੇ ਸੇਵਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਤਦ ਉਹ ਬੰਬਈ (ਹੁਣ ਮੁੰਬਈ) ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਉਦਯੋਗਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ (ਸੀਆਈਐਸਐਫ) ਵਿੱਚ ਕਮਾਂਡੈਂਟ ਵਜੋਂ ਡੈਪੂਟੇਸ਼ਨ 'ਤੇ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ, ਮਾਨ, ਜੋ ਕਿ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕ "ਡੂੰਘੇ ਧਾਰਮਿਕ" ਵਿਅਕਤੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।ਆਪਣੇ ਅਸਤੀਫ਼ੇ ਦੇ ਪੱਤਰ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਦਾਖਲੇ ਦੀ 1919 ਦੇ ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਕਤਲੇਆਮ ਨਾਲ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਗੁੱਸਾ ਭੜਕਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਮਾਨ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ਧ੍ਰੋਹ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗ ਛੇੜਨ ਵਰਗੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕੈਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਵੀ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਮਾਨ 1984 ਅਤੇ 1989 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਸੀ। 1989 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ, ਉਹ 100 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਿੱਖ ਕੈਦੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਰਤ ਰਿਹਾਅ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਜਦੋਂ ਉਹ ਭਾਗਲਪੁਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਸੀ ਤਦ ਮਾਨ ਨੇ ਤਰਨਤਾਰਨ ਸੀਟ ਤੋਂ 1989 ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ ਲੜੀ ਅਤੇ ਜਿੱਤੀ। ਉਸ ਸਾਲ, ਉਸ ਦੀ ਪਾਰਟੀ, ਬਾਦਲਾਂ ਦੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋਏ ਸਮੂਹ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ 13 ਲੋਕ ਸਭਾ ਸੀਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 6 ਜਿੱਤੀਆਂ ਸਨ । “ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜੂਝਾਰੂਵਾਦ ਦਾ ਸਿਖਰ ਦੌਰ ਵੀ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਮਾਨ ਵਰਗੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਵੱਡੀਆਂ ਚੋਣ ਜਿੱਤਾਂ ਵੇਖੀਆਂ, ”ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਨਾ ਦੱਸਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, 1990 ਵਿੱਚ, ਮਾਨ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਸੁਰਖੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਰਪਾਨ - ਜਿਸਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਇੱਕ ਚਿੰਨ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਤੇ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾਣ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਅੱਜ ਵੀ, ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ - ਜਿਸਦਾ ਕੱਦ ਛੇ ਫੁੱਟ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ ਅਤੇ ਲੰਮੀ ਸਲੇਟੀ ਦਾੜ੍ਹੀ ਹੈ - ਨੂੰ ਕਿਰਪਾਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਘੱਟ ਹੀ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਗਲੀਆਂ ਦੋ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਸਫਲਤਾ ਨਹੀਂ ਵੇਖੀ ਪਰ 1999 ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂ ਅਤੇ ਸਾਬਕਾ ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਰਨਾਲਾ ਤੋਂ ਸੰਗਰੂਰ ਸੀਟ ਜਿੱਤ ਕੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਵਾਪਸੀ ਕੀਤੀ।
ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਕਦੇ ਹਾਰ ਨਾ ਮੰਨਣ ਵਾਲਾ ਇਨਸਾਨ*
ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਪੰਜਾਬ ਜੂਝਾਰੂਵਾਦ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚੋਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਉੱਭਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਮਾਨ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤੀ ਸਮਰਥਨ ਘਟਣ ਲੱਗਾ, 1999 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ, ਮਾਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਾਰਟੀ ਲਗਾਤਾਰ ਹਾਰਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ (ਐਸਜੀਪੀਸੀ) ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਿੱਤਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੇ। ਪਰ, ਮਾਨ ਨੇ “ਕਦੇ ਹਾਰ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ”, ਇੱਕ ਪੰਜਾਬ-ਅਧਾਰਤ ਕਾਂਗਰਸ ਆਗੂ ਨੇ ਕਿਹਾ,"ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜੂਝਾਰੂਵਾਦ ਘਟਿਆ, ਬਾਦਲਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ ਅਪਣਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਪਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰਵਾਇਤੀ ਅਕਾਲੀ ਵੋਟਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਲਈ, ਇੱਕ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਸਿੱਖ-ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਆਵਾਜ਼ ਵਜੋਂ, ਮਾਨ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਲਈ ਵੱਖਰੀ ਜਗ੍ਹਾ ਵੇਖੀ।'
ਇਹ ਖੇਤਰ ਉਦੋਂ ਵਧਿਆ ਜਦੋਂ 2020 ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਨਵੇਂ ਖੇਤੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਬਕਾ ਸਿਵਲ ਸੇਵਕ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਮਾਨ ਨੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਰਗਰਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਜਿਸ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਮੁੜ ਉਭਾਰ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਇਹ ਨਵੀਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ 2022 ਦੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਝਲਕਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਮਾਨ ਨੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਮਰਗੜ੍ਹ ਸੀਟ ਤੋਂ ਲੜੀ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਉਹ 'ਆਪ' ਤੋਂ ਲਗਭਗ 6,000 ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਫਰਕ ਨਾਲ ਹਾਰ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ 30 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵੋਟ ਸ਼ੇਅਰ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਹੇ - ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਚੋਣ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੁਧਾਰ ਹੋਇਆ । ਇਹ ਹੋਰ ਵੀ ਸਾਰਥਕ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਸੂਬੇ ਦੀ 'ਆਪ' ਲਹਿਰ ਨੇ ਕਈ ਸਿਆਸੀ ਵੱਡੀਆਂ ਬੰਦੂਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਗੁਆ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ।
ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦੀਪ ਸਿੱਧੂ, ਜੋ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਨੇ 2022 ਦੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਨ ਲਈ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਆਗੂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 20 ਫਰਵਰੀ ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਤੋਂ ਪੰਜ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਸਿੱਧੂ ਦੀ ਇੱਕ ਹਾਈਵੇਅ ਦੁਰਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਮਾਨ ਲਈ ਵੋਟਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਿਆ ਸੀ।
“ਆਪਣੀ ਚੋਣ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ, ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਨੇ ਅਕਸਰ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਧੂ ਮੂਸੇ ਵਾਲਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਸੰਗਰੂਰ ਵਿੱਚ ਮਾਨ ਦੀ ਉਮੀਦਵਾਰੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣਗੇ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਮਨ-ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਵਧੀਆਂ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ 29 ਮਈ ਨੂੰ ਮੂਸੇ ਵਾਲਾ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦਾ ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਮਨੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ, ”ਪੰਜਾਬ-ਅਧਾਰਤ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਆਪ ਆਗੂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਮੂਸੇ ਵਾਲਾ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੰਜਾਬੀ ਹਿਪ-ਹੌਪ ਗਾਇਕ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ, ਦਾ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਇਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਸਮਰਥਕ 'ਆਪ' ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਮੂਸੇ ਵਾਲਾ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਨੂੰ “ਗੈਂਗ ਦੁਸ਼ਮਣੀ” ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਣ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਸਟੈਂਡ ਹੋਰ ਉਲਟ ਹੋ ਗਿਆ - ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 'ਆਪ' ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਟੈਂਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਬਦਲਾਅ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਮਾਨ ਦੀ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੰਗਰੂਰ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਅਪੀਲਾਂ 'ਤੇ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ - ਅਕਸਰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਮਾਨ ਦੀਆਂ "ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ" ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਦੁਆਲੇ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਭਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਸਿੱਖ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਦਾ ਭਰੋਸਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਮੂਸੇ ਵਾਲਾ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਫੈਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ। ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਕੁਝ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਮਾਨ ਦੀ ਉਮਰ 'ਤੇ ਵੀ ਚਾਨਣਾ ਪਾਇਆ ਅਤੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਸੰਸਦ 'ਚ ਰਹਿਣ ਦਾ ਆਖਰੀ ਮੌਕਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਮਨੀ ਚੋਣ ਜਿੱਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਿੱਤ ਇੱਕ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ, ਜੋ ਕਿ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ "ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ" ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਜਿੱਤ ਹੈ।
ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਮਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ “ਸਾਡਾ ਮਜ਼ਾਕ ਉਡਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਜਿੱਤਣ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੋਵਾਂਗੇ, ਪਰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ… ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋਣਗੀਆਂ ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਜਿੱਤੇ ਹਾਂ।”
ਸਰਬਜੀਤ ਕੌਰ ਸਰਬ
Comments (0)